بورس کالای ایران یک فضای شفاف و کارآمد برای سرمایه‌گذاران و خریداران ایجاد می‌کند و با هدف حمایت از حقوق مصرف‌کننده و تولیدکننده، کاهش دلال‌ها و تحقق اهداف اقتصادی فعالیت می‌کند. این بورس ابزارهای معاملاتی نوین را طراحی می‌کند تا منابع به بخش‌های تولیدی هدایت شوند، بازارهای داخلی توسعه یابند و ارتباط میان بازارهای کالایی و مالی ارتقا یابد. وظایف اصلی آن شامل تسهیل مبادلات، تأمین مالی و پوشش ریسک است که منجر به کاهش هزینه‌ها و افزایش شفافیت می‌شود.
در این مقاله، ما قصد داریم تا ابزارهای مورد بحث را بر اساس کارکرد آنها و نیازهای مختلف مشتریان به طور دقیق و جامع مورد بررسی و مقایسه قرار دهیم.
اما پیش از هر چیز، به یک توضیح مختصر و مفید از هر یک از این ابزارها خواهیم پرداخت. هدف ما از ارائه این مطلب، معرفی این ابزارهاست، حتی اگر تعدادی از آنها هنوز در بازارهای بورس کالا مورد استفاده قرار نگرفته باشند.
- معاملات نقدی
معاملات نقدی در بورس کالای ایران بسیار ساده، شفاف و اقتصادی هستند. در این معاملات، مشخصات عرضه اعلام می‌شود و متقاضیان به رقابت برای خرید پرداخته و پس از موفقیت قرارداد منعقد می‌شود. هر دو طرف معامله ملزم به تسویه سریع هستند. خریدار پس از معامله، سه روز کاری فرصت دارد تا تسویه نقدی انجام دهد، و فروشنده نیز پس از تسویه سه روز فرصت برای تحویل کالا دارد، و در صورت تأخیر، برای دو طرف جریمه‌هایی در نظر گرفته شده است.
- معاملات نسیه
معاملات نسیه در بورس کالای ایران ابزار مالی‌ای ست که به خریداران اجازه می‌دهد کالا را در سه روز پس از انعقاد قرارداد دریافت و هزینه را در تاریخ سررسید پرداخت کنند. این معامله برای کسانی مناسب است که به نقدینگی نیاز دارند، مانند تولیدکننده‌ای که می‌خواهد مواد اولیه را خریداری کند و هزینه‌ها را پس از فروش محصول پرداخت کند.
- معاملات سلف
در معاملات سلف، خریدار مبلغ را هنگام معامله پرداخت می‌کند و فروشنده تعهد به تحویل کالا در آینده دارد، به خلاف معامله نسیه. این روش برای تأمین مالی تولیدکنندگان بدون نیاز به فرآیندهای بانکی طولانی مناسب است و به شرکت‌ها اجازه می‌دهد که فعالیت‌های خود را بدون نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت ادامه دهند. در معاملات سلف، ارزش کالا با توجه به تحویل آتی مشخص می‌شود و کمتر از معاملات نقدی است، که این نشان‌دهنده هزینه مالی تحمیل شده بر فروشنده برای تأمین مالی است.
برای مطالعه بیشتر در مورد قرارداد سلف اینجا کلیک کنید.
- اوراق سلف موازی استاندارد
معاملات اوراق سلف موازی نسخه بهبود یافته‌ی معاملات سلف هستند که برای مقابله با محدودیت‌ها و ریسک‌های سلف (مانند ریسک تغییرات قیمت و ریسک نقدشوندگی به خاطر نبود بازار ثانویه) معرفی شده‌اند. این اوراق به خریدار اجازه می‌دهند که قبل از سررسید، دارایی پایه را در قالب یک سلف جدید بفروشد. این اوراق در بازار اولیه عرضه و در بازار ثانویه معامله می‌شوند، و ویژگی‌هایی مانند ایجاد بازار ثانویه، استفاده از نقدینگی بازار و تسهیل در تأمین مالی بلندمدت دارند.
برای مطالعه بیشتر در مورد سلف موازی استاندارد اینجا کلیک کنید.
- اوراق دین کالایی
اوراق خرید دین در بورس کالای ایران ابزار مالی است که به شرکت‌ها کمک می‌کند مشکلات نقدینگی ناشی از معاملات نسیه را رفع کنند. در این معاملات، تولیدکنندگان کالاهای خود را به صورت نسیه می‌فروشند و سپس اسناد دریافتی را به اوراق بدهی تبدیل و در بازار با قیمتی پایین تر از قیمت اسمی اوراق به سرمایه‌گذاران می‌فروشند. این اوراق در سررسید با مبلغ اسمی بازخرید می‌شوند.
برای مطالعه بیشتر در مورد اوراق دین کالایی اینجا کلیک کنید.
- قراردادهای بلندمدت
قراردادهای بلندمدت در بورس کالای ایران به تولیدکنندگان امکان می‌دهد با آرامش خاطر تولید کرده و از وجود خریدار در آینده مطمئن باشند. این قراردادها بر مبنای قیمت‌های بورسی است و ریسک‌ها را کاهش داده و شفافیت را افزایش می‌دهد. در این مدل، حجم خرید و فروش از قبل مشخص و محدود است.
- قرارداد کشف پریمیوم
قرارداد کشف پریمیوم توافقی است که در آن طرفین معامله کالایی را در آینده با قیمت مبنا و یک مابه‌التفاوت (پریمیوم) معین مبادله می‌کنند. پریمیوم می‌تواند مثبت یا منفی باشد. در شروع، طرفین وجه‌الضمان می‌پردازند. در سررسید، قیمت نهایی با افزودن یا کسر پریمیوم از قیمت مبنا تعیین می‌شود. این مدل با کمک رقابت بازار (عرضه و تقاضا)، پریمیوم به صورت شفاف کشف می‌کند.
برای مطالعه بیشتر در مورد قرارداد کشف پریمیوم اینجا کلیک کنید.
- گواهی سپرده کالایی
گواهی سپرده کالایی نوعی اوراق بهادار است که نشان‌دهنده مالکیت مقدار معینی از کالا است. این گواهی توسط انبارهای مورد تأیید بورس کالا صادر می‌شود و مشخصات مرتبط با کمیت و کیفیت کالا را ثبت می‌کند.
برای مطالعه بیشتر در مورد گواهی سپرده کالایی اینجا کلیک کنید.
- قراردادهای آتی
قرارداد آتی توافقی است که فروشنده و خریدار در تاریخ معینی کالایی را به قیمت مشخص می‌فروشند و می‌خرند. برای تضمین تعهدات، وجه تضمینی نزد اتاق پایاپای گذاشته می‌شود و با تغییرات قیمت تعدیل می‌شود. این قراردادها مزایایی مانند شفافیت، کاهش ریسک، نقدشوندگی بالا و معافیت مالیاتی دارند، و بازار ثانویه‌ای با نقدشوندگی بالا را ایجاد می‌کنند.
برای مطالعه بیشتر در مورد قراردادهای آتی اینجا کلیک کنید.
- پیمان آتی
پیمان آتی نیز به شکل مشابه با قرارداد آتی عمل می‌کند؛ اما با این تفاوت که در بازارهای خارج از بورس و به صورت تعامل بین دو طرف برقرار می شود. این نوع قراردادها معمولاً برای معامله‌هایی که نیاز به شخصی‌سازی دارند استفاده می‌شوند.
- اختیار معامله
قرارداد اختیار معامله یک توافق است که در آن یک طرف حق خرید یا فروش کالایی را از طرف دیگر می‌خرد. این اختیار به خریدار اجازه می‌دهد که در طول یک دوره معین، تصمیم بگیرد آیا می‌خواهد اختیار خرید یا فروش را اعمال کند یا خیر. فقط خریدار اختیار، حق اعمال اختیار را دارد، و فروشنده ملزم است تعهدات قرارداد را ایفا کند.
اگر اختیار خرید اعمال شود، فروشنده موظف است دارایی با مشخصات، مقدار، و قیمت معین در قرارداد را تحویل دهد. اگر اختیار فروش اعمال شود، فروشنده موظف به خرید دارایی است.
برای مطالعه بیشتر در مورد اختیار معامله اینجا کلیک کنید.
- صندوق سرمایه‌گذاری
صندوق سرمایه‌گذاری راهی است برای سرمایه‌گذاران غیرمتخصص تا با استفاده از تخصص دیگران در بازار سرمایه سرمایه‌گذاری کنند. این صندوق‌ها پول را از سرمایه‌گذاران جمع‌آوری و با کنترل ریسک، سرمایه‌گذاری می‌کنند.
صندوق کالایی چیست؟ صندوق‌های کالایی ابزارهای مالی هستند که به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند بدون خرید و نگهداری کالا، در بازار کالا سرمایه‌گذاری کنند. این صندوق‌ها روند قیمتی یک یا چند کالا را دنبال می‌کنند و ارزش آنها با تغییر قیمت کالاهای مرتبط تغییر می‌کند.
برای مطالعه بیشتر در مورد صندوق کالایی اینجا کلیک کنید.
در مطالب بالا، ابزارهای معاملاتی بورس کالای ایران و کاربردهای آنها شرح داده شد. ولی تشخیص تفاوت‌های اساسی آنها برای استفاده بهینه ضروری است. اشخاص با دیدگاه‌های مختلف از این ابزارها استفاده می‌کنند و نیازمند شناخت عمیقی از آنها هستند. راه مناسب برای فهم این تفاوت‌ها، مقایسه ابزارها با یکدیگر است، خصوصاً از نظر کاربرد و تناسب با مشتریان.
مقایسه ابزارهای معاملاتی به تفکیک کارکردها
در این ادامه به مقایسه این ابزارها بر اساس موارد زیر پرداخته‌ایم:
- تسهیل معامله کالا
- تأمین مالی برای فروشنده
- کم بودن هزینه‌های انتشار
- سهولت در انتشار و استفاده از ابزار
- سهولت در نوع تضامین
- تحویل فیزیکی
- تضمین کیفیت محصول
- سررسید برای تحویل کالا و تسویه وجوه
- جذابیت برای بازرگانان و توزیع‌کنندگان
- جذابیت برای سرمایه‌گذاران مالی (سفته بازان)
- جذابیت برای مصرف‌کنندگان
- استفاده از اهرم مالی و اعتبار
- امکان تسویه نقدی
- نقدشوندگی ابزار
- کمک در کشف قیمت دارایی
- پوشش ریسک قیمت کالا
- مزایا در هزینه‌های معاملاتی ( کارمزد )
- تسهیل معامله کالا
معاملات نسیه به دلیل جذابیت بیشتر برای خریداران بیشترین کارکرد را در تسهیل مبادلات فیزیکی کالا دارند. در معاملات نسیه، فروشنده کالا را به صورت فوری در اختیار خریدار قرار می‌دهد، در حالی که وجه معامله در آینده به فروشنده پرداخت می‌شود. پس از آن، معاملات نقدی با تحویل فوری کالا توسط فروشنده و تحویل فوری وجه توسط خریدار دارای بیشترین کارکرد تسهیل مبادله فیزیکی کالا هستند. معاملات گواهی سپرده کالایی، گرچه بالاترین کیفیت کالای تحویلی را دارند، به دلیل نیاز به حمل کالا به انبار و رعایت ملاحظات در تحویل، در رتبه بعدی قرار می‌گیرند. معاملات سلف نیز کمتر برای خریداران جذاب هستند چرا که تحویل کالا در آینده صورت می‌گیرد. قراردادهای آتی، با وجود اینکه با هدف تحویل فیزیکی منعقد می‌شوند، معمولاً دارای سررسید طولانی‌تری نسبت به معاملات سلف هستند. قراردادهای بلندمدت، قراردادهای آتی و اختیار معامله با توجه به ماهیتشان برای پوشش ریسک در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. و در نهایت، معاملات صندوق کالایی، اوراق سلف موازی استاندارد و اوراق خرید دین، که به صورت غیرمستقیم بازار مبادلات کالایی را رونق می‌دهند، در پایین‌ترین جایگاه قرار دارند.
- تأمین مالی فروشنده
تأمین مالی فروشنده به این معنا است که تولیدکننده قبل از تولید بتواند هزینه‌ها را پوشش دهد. گاهی تولیدکننده علیرغم داشتن توان تولید، نقدینگی لازم را ندارد. استفاده از تسهیلات بانکی یک راه است، اما ابزارهایی در بورس وجود دارد که به فروشنده کمک می‌کنند. اوراق سلف موازی استاندارد و معاملات سلف برترین ابزارهای تأمین مالی هستند. ابزارهای دیگر مانند اوراق خرید دین و قراردادهای بلندمدت نیز وجود دارند. ابزارهایی چون گواهی سپرده کالایی و صندوق کالایی به تولیدکنندگان کمک می‌کنند تا نقدینگی جذب کنند. دیگر ابزارها در رتبه‌های پایین‌تری قرار می‌گیرند.
- کم بودن هزینه‌های انتشار
هزینه‌های انتشار یا استفاده از ابزار شامل هزینه‌هایی به غیر از کارمزد معامله است و یکی از متغیرهای مهم در انتخاب ابزار معاملاتی است. در بورس کالای ایران، قراردادهای بلندمدت کمترین هزینه استفاده را دارند، در حالی که اوراق سلف موازی استاندارد و اوراق خرید دین بیشترین هزینه‌ها را دارند. پس از آن، پیمانهای آتی و قراردادهای کشف پریمیوم با امکان اخذ تضامین غیرنقدی کمترین هزینه استفاده را دارند، و در جایگاه‌های بعدی نیز معاملات دیگر مانند نقدی، سلف، نسیه و اختیار معامله قرار می‌گیرند.
- سهولت در انتشار و استفاده از ابزار
سهولت انتشار یا استفاده از ابزار به امکان سهولت در تحقق پیشنیازها و کم بودن پیچیدگی‌های استفاده از ابزار اشاره دارد. برخی از پیش نیازهای استفاده از ابزارها، مانند پذیرش در بورس و دریافت کد معاملاتی در ابزارها مشترک است، ولی برخی دیگر نیاز به مراحل دیگری نیز دارند. قراردادهای آتی و اختیار معاملات بالاترین سهولت را دارند، و پس از آن، ابزارهای بازار فیزیکی جای می‌گیرند. گواهی سپرده کالایی، صندوق کالایی، اوراق خرید دین و اوراق سلف موازی استاندارد به دلیل پیچیدگی‌ها و محدودیت‌ها در پایین‌ترین رتبه قرار دارند.
- سهولت در نوع تضامین
قبل از استفاده از ابزارها، تضامینی برای جلوگیری از عدم ایفای تعهدات توسط طرف‌ها مورد نیاز است. نوع و مقدار این تضامین به ابزار مختلف است. در برخی ابزارها، تضامین باید حتماً نقدی باشد، در حالی که برخی دیگر تضامین غیرنقدی را هم قبول می‌کنند. برخی ابزارها تعهدات سنگینی دارند، اما معاملات ثانویه آنها بدون تضامین انجام می‌شود، زیرا انتقال مالکیت فوراً انجام می‌پذیرد.
- تحویل فیزیکی کالا
یکی از معیارهای کلیدی در ارزیابی ابزارهای معاملاتی بورس کالای ایران، شرایط تحویل فیزیکی کالاست. بسته به ضوابط تعیین‌شده، ابزارها با فرایند متفاوتی تحویل فیزیکی را انجام می‌دهند. در برخی ابزارها، نظیر معاملات نقدی و نسیه، تحویل فیزیکی ضروری است. قراردادهای آتی در بورس کالای ایران نیز به تحویل فیزیکی تاکید دارند، اما تعداد موقعیت‌های باز با نزدیک شدن به سررسید کاهش می‌یابد. در قراردادهای سلف موازی، اختیار تحویل به خریدار داده شده و در برخی ابزارها مانند صندوق‌های کالایی و اوراق خرید دین، تحویل فیزیکی کمتر مورد توجه است.
- تضمین کیفیت محصول
یکی از اهداف کلیدی بورس، تحویل کالای استاندارد و مطابق مشخصات قرارداد است. برای این موضوع، انبارهای بورسی ایجاد و تحویل از طریق قبوض انبار صورت می‌پذیرد، که در حال حاضر برای گواهی سپرده کالایی استفاده می‌شود. این گواهی و صندوق کالایی با بهره‌برداری از تأیید آزمایشگاهی و مکانیزم انبار، بالاترین تضمین کیفیت را دارند. قراردادهای آتی و اختیار نیز کالای استاندارد دارند و توسط بورس کارشناسی می‌شوند. در معاملات دیگر، کارشناسی به خریداران واگذار شده و آنان می‌توانند در صورت نارضایتی، اعتراض کنند. در برخی ابزارها، همچون معاملات سلف موازی استاندارد و اوراق خرید دین، تحویل فیزیکی انجام نمی‌شود.
- سررسید تحویل کالا
تحویل مدت‌دار کالا امکان برنامه‌ریزی برای متقاضیان، تأمین‌کنندگان و تولیدکنندگان را فراهم می‌کند. این امکان به آنها اجازه می‌دهد که برنامه‌های تجارتی و تولیدی خود را طراحی کنند. همچنین، وقتی خریدار هنگام انعقاد قرارداد پرداخت می‌کند اما فروشنده کالا را در آینده تحویل می‌دهد، تأمین مالی فروشنده تحقق می‌یابد. سررسید تحویل در ابزارهای بورسی از جمله پارامترهای مهم است؛ به عنوان مثال، اوراق سلف موازی دارای طولانی‌ترین سررسید هستند، در حالی که سایر ابزارها مانند قراردادهای آتی و اختیار معاملات سررسیدهای مختلفی دارند. تحویل کالا در برخی از معاملات، مانند گواهی سپرده کالایی و صندوق کالایی، محدودیت‌هایی دارد و هزینه‌های انبارداری به مالک کالا تحمیل می‌شود. در معاملات نقدی و نسیه، تحویل کالا سریع انجام می‌شود و در اوراق خرید دین تحویل کالا موضوعیت ندارد.
- سررسید تسویه وجوه
سررسید تسویه وجوه به مدت زمانی اشاره می‌کند که پس از انعقاد قرارداد، خریدار برای تسویه و پرداخت ثمن به فروشنده فرصت دارد. هر چه این مدت بیشتر باشد، برای خریدار جذابیت بیشتری دارد و معمولاً به منظور تأمین مالی خریدار صورت می‌گیرد. سررسید تسویه وجوه یک پارامتر مهم در قیاس ابزارهای معاملاتی است و هم از نظر خریدار و هم فروشنده مهم است. قراردادهای بلندمدت سررسید کلی بلندمدت دارند، در حالی که سایر ابزارها مانند قراردادهای آتی و اختیار معاملات سررسیدهای متفاوتی دارند. برخی ابزارها مانند قراردادهای نقدی و سلف تقریباً بدون سررسید تسویه هستند. در ابزارهایی مانند اوراق سلف موازی، تسویه وجوه همزمان با انعقاد قرارداد انجام می‌شود.
- جذابیت برای بازرگانان و توزیع‌کنندگان
بازرگانان در بازارهای کالایی نقش مهمی دارند و اغلب به خرید عمده کالا و فروش آن به خریداران خرد می‌پردازند. در طراحی ابزارهای معاملاتی، به نقش بازرگانان توجه می‌شود و باید ابزارهای مورد استفاده توسط آنها مورد ارزیابی قرار گیرد. فروش کالا از طریق معاملات نسیه، گواهی سپرده کالایی، اوراق سلف موازی و معاملات سلف امکانات مختلفی برای بازرگان فراهم می‌کند، از جمله تضمین کیفیت، تأمین مالی و تسریع در فروش. ابزارهای دیگر مانند پیمانهای آتی، قراردادهای بلندمدت و اختیار معاملات امکان برنامه‌ریزی بلندمدت و پوشش ریسک نوسان قیمت را فراهم می‌کنند. صندوق‌های کالایی و اوراق خرید دین نیز امکاناتی مانند کسب درآمد و تسهیل فروش برای بازرگان فراهم میآورند.
- جذابیت برای سرمایه‌گذاران مالی (سفته بازان)
سفته‌بازان اشخاصی هستند که با هدف سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از نوسانات در بازارها فعالیت می‌کنند و به نقدشوندگی بازارها کمک می‌کنند. از میان ابزارهای معاملاتی، قراردادهای آتی و اختیار معاملات به دلیل نواسانات بالا، اهرم مالی و استراتژی‌های متنوع بالاترین جذابیت را برای سفته‌بازان دارند. همچنین، معاملات گواهی سپرده و صندوق کالایی، همراه با نوسانات قیمت کالاها، اوراق سلف موازی استاندارد و اوراق خرید دین به دلیل وجود بازارگردان و سود تضمین شده ولی محدودی که برای سفته‌باز فراهم میآورند نیز جذابیت‌های خود را دارند. سایر ابزارها، از جمله معاملات نقدی و نسیه، به دلیل تحویل فیزیکی کالا، جذابیت کمتری دارند، ولی برخی سفته‌بازان با واسطه‌گری در بازارها از آنها سود می‌برند.
- جذابیت برای مصرف‌کنندگان کالا
مصرف‌کننده واقعی کالا اصلی‌ترین مهره در بازارهای مواد اولیه است. آنها با استفاده از کالاهای اولیه، محصولات جدید تولید و در بازار عرضه می‌کنند. برخی از ابزارهای معاملاتی که برای مصرف‌کننده مواد اولیه مناسب هستند شامل معاملات نسیه برای خرید فوری، قراردادهای بلندمدت برای تضمین تأمین کالا در آینده، معاملات نقدی و گواهی سپرده برای تحویل سریع، و ابزارهایی مانند قراردادهای سلف، صندوق‌های کالایی و قراردادهای آتی برای مدیریت ریسک نوسانات قیمت استفاده می‌کنند.
- استفاده از اهرم مالی و اعتبار
در معاملات معمولاً، هنگام انتقال مالکیت یا تحویل کالا، خریدار باید وجه معامله را به فروشنده پرداخت کند. اما در بعضی ابزارهای بورسی، نیاز به پرداخت کل وجه در زمان خرید نیست و به جای آن از اهرم مالی استفاده می‌شود. اشخاص با انجام معاملات نسیه، پس از دریافت کالا، وجه را در سررسید می‌پردازند. معمولاً، معاملات قراردادهای آتی با اهرم مالی 5 تا 10 برابر انجام می‌شوند. در معاملات نقدی و سلف، وجه باید طی 3 روز به فروشنده پرداخت شود. در معاملات مانند گواهی سپرده و صندوق کالایی، وجه فوراً از خریدار دریافت می‌شود.
- امکان تسویه نقدی
در ابزارهای سررسیددار، امکان تسویه نقدی به این معنا وجود دارد که سود و زیان ناشی از قرارداد تسویه می‌شود و خریدار و فروشنده نیازی به تحویل فیزیکی کالا ندارند. این رویه در بسیاری از بورس‌ها اجرایی است و باعث رونق بازار و کاهش مشکلات حمل و نگهداری می‌شود.اوراق خرید دین تنها به صورت نقدی قابل تسویه است. صندوق کالایی و اوراق سلف موازی استاندارد عمدتاً به صورت نقدی تسویه می‌شوند. قراردادهای آتی و اختیار معامله در سررسید معمولاً به صورت فیزیکی تسویه می‌شوند، ولی افراد می‌توانند با خروج از قرارداد در آخرین روز معاملاتی یا با پرداخت جریمه نقدی در سررسید از تسویه فیزیکی خودداری کنند. در معاملات گواهی سپرده امکان تسویه نقدی وجود ندارد. در پیمان آتی، کشف پریمیوم، معاملات نقدی، نسیه و سلف، معمولاً جریمه قابل توجهی برای خودداری تسویه فیزیکی در نظر گرفته می‌شود.
- نقد شوندگی ابزار
نقدشوندگی به توانایی خرید یا فروش یک ابزار با قیمت مناسب قبل از سررسید اشاره دارد و نشان‌دهنده قابلیت بازار در ارائه قیمت منصفانه است. شاخص کمی این موضوع، اختلاف قیمت بین خرید و فروش است. قراردادهای آتی و اختیار معامله دارای بالاترین نقدشوندگی هستند. صندوق کالایی به دلیل ارتباط با بازار کالا و گواهی سپرده کالایی به دلیل سهولت معامله و رابطه با نوسانات قیمت کالا دارای نقدشوندگی مناسبی هستند. در بازار ثانویه برخی اوراق، سود و نقدشوندگی توسط بازارگردان تضمین می‌شود. اما ابزارهای بازار فیزیکی مانند معاملات بلندمدت، نسیه و سلف نقدشونده نیستند.
- کمک به کشف قیمت دارایی
کشف قیمت دارایی‌ها از اهداف اصلی بورس کالای ایران است و در محیط شفاف و آزاد، ارزش واقعی دارایی مشخص می‌شود. در معاملات نقد، گواهی سپرده و صندوق کالایی، قیمت مستقیماً کشف می‌شود. معاملات نسیه، سلف و قراردادهای آتی نیز به طور مستقیم یا غیرمستقیم در کشف قیمت مؤثر هستند. قراردادهای آتی با نزدیک شدن به سررسید به قیمت نقدی نزدیک می‌شوند. اختیار معاملات و قراردادهای سلف موازی استاندارد نیز در کشف قیمت نقش دارند. در حالی که قیمت در بعضی قراردادهای بلندمدت مشخص نمی‌شود و اوراق خرید دین مستقیماً در کشف قیمت کالا موثر نیستند، اما نرخ بهره می‌تواند از طریق آنها کشف شود.
- پوشش ریسک قیمت کالا
تولیدکنندگان و بازرگانان وابستگی زیادی به وضعیت قیمت‌ها دارند و گاهی در معرض ریسک نوسانات قیمت قرار دارند. یکی از کارکردهای اصلی ابزارهای بورسی، پوشش ریسک نوسانات قیمت است. اختیار معامله، قراردادهای آتی، پیمان آتی و کشف پریمیوم ابزارهایی هستند که ریسک نوسان قیمت را در آینده پوشش می‌دهند. معاملات نقد و نسیه بدون پوشش ریسک هستند ولی با استفاده از ابزارهایی می‌توان ریسک آنها را کاهش داد. اوراق خرید دین تنها برای پوشش نرخ بهره و ریسک تورم مناسب‌اند.
مزایا در هزینه‌های معاملاتی ( کارمزد )
کارمزد یکی از متغیرهای تأثیرگذار در هزینه‌های معاملاتی است و در حقیقت مجموع کارمزدهای پرداختی در استفاده از ابزار محسوب می‌شود. فعالان بورس کالا با اطلاعات کافی در رابطه با کارمزد می‌توانند صرفه اقتصادی استفاده از ابزارها را با یکدیگر مقایسه نمایند.
برای دریافت لیست به‌روز شده کارمزدها ، لطفاً به وب‌سایت بورس کالای ایران و بخش بازارها و بعد کارمزدها مراجعه فرمایید.
مقایسه ابزارهای معاملاتی به تفکیک مشتریان
ابزارهای معاملاتی در بورسهای کالایی با هدف هموار کردن مسیر تجارت کالا ایجاد شده‌اند و نقش آنها در ایجاد بازارهای منسجم، شفاف و کارا مهم است. تصمیم‌گیری در طراحی این ابزارها باید با ارزیابی دقیق نیازها و توانمندی‌های فعالان و مشتریان بازار، از جمله تولیدکنندگان، بازرگانان، مصرف‌کنندگان، سرمایه‌گذاران و غیره، صورت گیرد. کارکردهای عمومی و خاص این ابزارها، از جمله پوشش ریسک، تأمین مالی و تسهیل بازاریابی، باید به نیازهای فعالان پاسخ دهد.
- ابزارهای بورسی مناسب برای تولیدکنندگان
تولیدکنندگان مواد خام و فرآورده‌ها عمده‌ترین عرضه‌کنندگان در بورس کالای ایران هستند و انواع مختلفی از کالاها می‌توانند در این بورس عرضه شوند. تولیدکنندگان کالاها را در طول زنجیره تولید فرآوری می‌کنند یا به عنوان مواد اولیه در تولیدات دیگر مورد استفاده قرار می‌دهند. بورس کالا بستری را فراهم می‌کند تا این تبادلات به صورت کارآمد انجام شوند.
در بازارهای کالایی، دو نوع تولیدکننده وجود دارد: اول، کسانی که مواد خام را استخراج و فرآوری می‌کنند و دوم، تولیدکنندگانی که کالا می‌خرند و محصول جدیدی تولید می‌کنند. تولیدکنندگان می‌توانند از ابزارهای بورسی برای مواجهه با نوسانات قیمتی و ریسک‌ها استفاده کنند.
ابزارهای بورسی مانند اوراق سلف موازی و معاملات سلف برای تأمین مالی تولیدکنندگان استفاده می‌شوند. فروش محصول در بورس کالای ایران یک روش بازاریابی کم هزینه است و اطلاعات محصول به فعالان بازار منتقل می‌شود. ابزارهای مختلفی برای فروش کالا وجود دارند، اما بسیاری از آنها بیشتر برای پوشش ریسک استفاده می‌شوند.
- ابزارهای بورسی مناسب برای بازرگانان
بازرگانان واسطه‌ای هستند که کالا را از مختلف منابع تامین کرده و به متقاضیان عرضه می‌کنند. آنها تمایلی به نگهداری طولانی مدت کالا ندارند و به دنبال معامله سریع هستند. استفاده از ابزارهای بورسی مانند گواهی سپرده کالایی تسهیل در فروش و خرید کالا برای بازرگانان مفید است. این گواهی‌ها بازرگانان را از نگهداری فیزیکی کالا معاف می‌کند. همچنین بازرگانان می‌توانند از ابزارهای بورسی برای پیش‌فروش کالا یا تأمین مالی استفاده کنند. این ابزارها شامل معاملات سلف، پیمانهای آتی و دیگر قراردادهای معاملاتی می‌شوند
- ابزارهای بورسی مناسب برای مصرف کنندگان
مصرف‌کنندگان کسانی هستند که نیاز مبرم به کالا دارند و وقتی قیمت‌ها تغییر می‌کنند، آسیب‌پذیرتر هستند. بیشتر مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگانی هستند که در صنایع مختلف فعالیت می‌کنند و زندگی اقتصادی کشور به آنها وابسته است. معاملات نسیه یکی از بهترین ابزارها است که مصرف‌کننده با استفاده از آن می‌تواند کالا را فوراً دریافت و در زمان معین پرداخت کند
ابزارهای متنوعی در بازار فیزیکی برای تأمین کالا وجود دارد. در معاملات نقدی، مصرف‌کننده با پرداخت نقد کالا را مستقیماً از فروشنده دریافت می‌کند. معاملات سلف به مصرف‌کننده امکان می‌دهد که با پرداخت یک مبلغ کمتر از قیمت نقدی، کالا را در یک تاریخ مشخص در آینده دریافت کند، که مناسب برای کسانی است که اطمینان کافی به قیمت‌ها و تأمین کالا در آینده ندارند. گواهی سپرده کالایی نیز با کیفیت بالای کالا و کمینه‌سازی مشکلات حمل و نگهداری مرتبط است. مصرف‌کننده همچنین از قراردادهای سررسیددار مانند پیمان آتی یا قرارداد آتی برای پوشش ریسک نوسانات قیمت و تأمین کالا در آینده می‌تواند استفاده کند. در صورت نگرانی از افزایش قیمت‌ها در آینده، از قرارداد اختیار معامله برای پوشش این ریسک می‌توان استفاده کرد.
- ابزارهای بورسی مناسب برای سفته بازان
سفته‌بازان افرادی هستند که از نوسان قیمت‌ها سود می‌برند و تمایل به استراتژی‌های کوتاه‌مدت دارند. آنها به بازارهایی با نقدشوندگی بالا میل دارند. در بورس کالای ایران، سفته‌بازان به دو دسته کالایی و مالی تقسیم می‌شوند. سفته‌بازان کالایی مستقیماً کالا می‌خرند و می‌فروشند، در حالی که سفته‌بازان مالی با اوراق بهادار مبتنی بر کالا سود می‌برند. ابزارهایی مانند قرارداد آتی، اختیار معامله، گواهی سپرده کالایی و سلف موازی استاندارد در بورس کالای ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ابزارها به سفته‌بازان امکان می‌دهد تا از نوسانات قیمت استفاده کنند، اما همچنین خطرهایی نیز دارند. مثلاً، در قراردادهای آتی می‌توان از نوسانات قیمت در هر دو جهت، چه صعودی و چه نزولی، بهره برد، اما در برخی ابزارها فقط زمانی که قیمت‌ها صعودی باشد می‌توان سود کسب کرد. سفته‌بازان می‌توانند در بازارهای دیگر مانند بازار ثانویه اوراق سلف موازی استاندارد نیز فعالیت کنند
- ابزارهای بورسی مناسب برای سرمایه گذاران
سرمایه‌گذاران به دنبال کسب سود از سرمایه‌شان هستند و می‌خواهند سودی را که کسب می‌کنند، نرخ تورم و کاهش ارزش پول را جبران کند. در بورس کالای ایران، اوراق سلف موازی استاندارد و اوراق خرید دین برترین ابزارهای سرمایه‌گذاری بدون ریسک محسوب می‌شوند. سرمایه‌گذاری در این ابزارها حداقل سود تضمین‌شده‌ای را ارائه می‌دهد و ریسک تورم را می‌پوشاند. این ابزارها بازار ثانویه و بازارگردان دارند. صندوق‌های کالایی برای سرمایه‌گذارانی است که به بازار کالا علاقه دارند اما دانش کافی ندارند. این صندوق‌ها با استفاده از تیم‌های تخصصی سرمایه در اوراق بهادار مبتنی بر کالا می‌گذارند. اشخاص با دانش کافی می‌توانند به صورت مستقیم در اوراق بهادار مبتنی بر کالا سرمایه‌گذاری کنند، از جمله با استفاده از گواهی سپرده کالایی، قراردادهای آتی، و اختیار معامله.
جمع بندی
بورس کالای ایران به دنبال ایجاد یک محیط شفاف و کارآمد برای سرمایه‌گذاران، تولیدکنندگان و مصرف کنندگان است. وظیفه‌های اصلی آن شامل تسهیل معاملات، تأمین مالی و پوشش ریسک می‌شود، که به کاهش هزینه‌ها و افزایش شفافیت منجر می‌شود. این مقاله به بررسی و مقایسه ابزارهای معاملاتی مختلف پرداخته، و تاکید دارد که تشخیص تفاوت‌های اساسی بین آنها برای استفاده بهینه از آنها ضروری است. ابزارهای معاملاتی به منظور هموار کردن مسیر تجارت کالا طراحی شده‌اند و نقش مهمی در ایجاد بازارهای شفاف و منسجم دارند. برای طراحی بهینه این ابزارها، نیازها و توانمندی‌های فعالان بازار، از جمله تولیدکنندگان، بازرگانان، مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران باید مد نظر قرار گیرد.
سوالات متداول:
- بازار فیزیکی در بورس کالا چیست؟
- انواع قراردادها در بازار فیزیکی بورس کالا به چه گونه است؟
- بازار مشتقه چیست؟
- قرارداد آتی با پشتوانه صندوق طلا چیست؟
- معامله به روش مناقصه در بازار فیزیکی بورس کالای ایران چگونه است؟
- معامله به روش مزایده در بازار فیزیکی بورس کالای ایران چگونه است؟
- بازار مالی در بورس کالا چیست؟
- مزایای خرید از بورس کالای ایران؟
- اوراق اختیار فروش تبعی چیست؟
