اختیار فروش:
اختیار فروش یکی از ابزارهای بازار مالی مشتقه است که در بورس و بازارهای مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ابزار به دارنده آن، حق (ولی نه تعهد) می‌دهد که در تاریخ معینی در آینده، دارایی مشخصی را به قیمت معینی که از قبل تعیین شده است، به فروش برساند. از این رو این ابزار به عنوان یک ابزار مدیریت ریسک و کسب سود از افت قیمت دارایی‌ها استفاده می‌شود.
اختیار فروش به صاحب آن اجازه می‌دهد در صورتی که قیمت دارایی مورد نظر کاهش یابد، دارایی را به قیمت تعیین شده در آینده به فروش برساند و از این تفاوت قیمت سود کسب کند. به عبارت دیگر، اختیار فروش به خریدار امکان می‌دهد در صورت انتخاب اجرای اختیار، دارایی‌های خود را به قیمت معین به فروش برساند و سود حاصل از افت قیمت را به دست آورد.
اختیار فروش تبعی چیست؟
اختیار فروش تبعی یکی از ابزارهای مالی مشتقه است که در بازار بورس و سرمایه‌گذاری به کار می‌رود. این ابزار قراردادی است که براساس آن، خریدار حق (نه الزام) دارد که در آینده مقدار معینی از یک دارایی را با قیمتی مشخص و در زمانی مشخص به فروش برساند. به عبارت دیگر، اختیار فروش تبعی به دارنده این امکان را می‌دهد که در صورت تمایل، دارایی مشخصی را با یک قیمت مشخص بفروشد، اما او را ملزم نمی‌کند که این کار را انجام دهد.
در واقع، اختیار فروش تبعی به دارنده آن حق می‌دهد که در آینده، در صورتی که قیمت دارایی مربوطه کاهش یابد، آن را با قیمت اعمال شده در قرارداد بفروشد و از تفاوت قیمت کنونی دارایی با قیمت اعمال شده، سود بگیرد. این امکان به سهامداران و سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا ریسک‌های بازار را کاهش داده و در صورت نیاز، دارایی‌های خود را محافظت کنند.
هدف از انتشار این اوراق تبعی، ارائه یک ابزار حفاظتی برای سهامداران و سرمایه‌گذاران است. با خرید اختیار فروش تبعی، سهامداران می‌توانند سهام‌های خود را در برابر کاهش قیمت محافظت کنند و از ضررهای احتمالی در بازار جلوگیری کنند. این ابزار می‌تواند در زمان‌هایی که بازار نامطمئن است یا ریسک‌های اقتصادی و مالی وجود دارد، بسیار مفید باشد.
مثالی از کاربرد این قرارداد:
برای بهترین درک از عملکرد اختیار فروش تبعی، مثال زیر را در نظر بگیرید:
فرض کنید که شما یک سهامدار هستید و ۱،۰۰۰ سهم از یک شرکت را به قیمت فعلی ۲۰،۰۰۰ ریال خریداری کرده‌اید. اما به دلیل نگرانی‌ها درباره کاهش قیمت سهام در آینده، قصد دارید از سهام‌های خود حفاظت کنید. در اینجا می‌توانید اختیار فروش تبعی را به عنوان ابزار حفاظتی استفاده کنید.
شما اختیار فروش تبعی این سهم را خریداری می‌کنید. طبق این قرارداد، شما حق (نه الزام) دارید که در تاریخ معینی در آینده، ۱،۰۰۰ سهم از این شرکت را با قیمت اعمال شده در قرارداد (به عنوان مثال ۲۲،۰۰۰ ریال یا ۱۰ درصد بالاتر از قیمت فعلی) به فروش برسانید. اگر در تاریخ سررسید، قیمت سهم کاهش یابد و کمتر از قیمت اعمال شده باشد، می‌توانید سهام خود را با قیمت اعمال شده به فروش برسانید و از تفاوت قیمت‌ها سود کسب کنید. این سود معمولاً با احتساب هزینه‌های اختیار فروش به شما پرداخت می‌شود.
از طرفی، اگر در تاریخ سررسید، قیمت سهم بیشتر از قیمت اعمال شده باشد، شما نمی‌توانید از این اختیار استفاده کنید و به جای آن می‌توانید سهام خود را با قیمت بازار به فروش برسانید و از افزایش قیمت سهم بهره‌مند شوید.
با استفاده از اختیار فروش تبعی، شما به سادگی می‌توانید از مزیت‌های حفاظتی این ابزار مالی بهره‌مند شوید و در مواجهه با نوسانات بازار، سرمایه‌گذاری‌تان را محافظت کنید. این امر باعث ایجاد اطمینان در سرمایه‌گذاران و جلوگیری از خطرات احتمالی در بازار می‌شود.
در نتیجه، اختیار فروش تبعی یک ابزار مالی مناسب است که می‌تواند در مدیریت ریسک‌های سرمایه‌گذاری موثر باشد و به سهامداران اجازه دهد تا از سرمایه‌گذاری‌های خود حفاظت کنند. استفاده مناسب از این ابزار، می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا با اطمینان بیشتری به بازار بورس و سرمایه‌گذاری‌هایشان نگاه کنند.
تفاوت اختیار فروش تبعی با اختیار فروش معمولی:
اختیار فروش تبعی و اختیار فروش معمولی دو نوع ابزار مالی مشتقه هستند که در بازار بورس و سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرند و این دو نوع ابزار تفاوت‌های مهمی در ویژگی‌ها و عملکرد خود دارند.
- فروش در بازار ثانویه: در اختیار فروش معمولی، بعد از بستن قرارداد، دارنده اختیار می‌تواند قرارداد را در بازار ثانویه به دیگران بفروشد، اما در اختیار فروش تبعی این امکان وجود ندارد و دارنده اختیار می‌بایست تا تاریخ سررسید منتظر بماند و در تاریخ معین اقدام به اعمال اختیار فروش کند.
- محدودیت تعداد سهام: در اختیار فروش تبعی، دارنده قرارداد می‌بایست تعداد سهام پایه‌ای که در اختیار دارد، معادل تعداد اوراق اختیار فروش تبعی خریداری کند و نمی‌تواند بیشتر از این تعداد اقدام به خرید کند. این در حالیست که در اختیار فروش معمولی اینگونه محدودیت وجود ندارد و می‌توان به هر تعداد اختیار فروش معمولی داشت.
- عدم برگشت‌پذیری مبلغ پرداختی: مبلغ پرداختی بابت خرید اوراق اختیار فروش تبعی قابل برگشت نمی‌باشد و پس از انجام معامله این مبلغ برگشت داده نمی‌شود.
- تاریخ اعمال اختیار: در اختیار فروش تبعی، تنها در "تاریخ اعمال" دارندگان اوراق می‌توانند اختیار فروش خود را اعمال نمایند و اگر از این تاریخ گذشته باشد، اختیار فروش تبعی به حساب نمی‌آید و دارنده قرارداد در این مورد هیچ تعهدی ندارد. اما در اختیار فروش معمولی، تاریخ اعمال محدودیتی ندارد و می‌توان در هر زمانی قرارداد را اعمال کرد.
- کد بورسی: اختیار فروش معمولی به یک کد بورسی مجزا با حرف "ط" شروع می‌شود، اما اختیار فروش تبعی به کد بورسی مجزا با حرف "ه" شروع می‌شود.
با توجه به این تفاوت‌ها، انتخاب بین اختیار فروش تبعی و اختیار فروش معمولی بستگی به هدف و نیاز سرمایه‌گذار دارد.
انواع تسویه اوراق اختیار فروش تبعی به شکل زیر است:
۱. تسویه نقدی:
در تسویه نقدی اوراق اختیار فروش تبعی، در تاریخ سررسید، تفاوت قیمت اعمال (Strike Price) و قیمت پایانی سهم در بازار به صورت نقدی از سوی عرضه‌کننده اوراق به دارنده آن پرداخت می‌شود. اگر قیمت پایانی سهم کمتر از قیمت اعمال باشد، عرضه‌کننده اوراق به دارنده مبلغ معادل تفاوت این قیمت‌ها را پرداخت می‌کند. در نتیجه، دارنده اوراق تبعی مقداری پول نقد دریافت می‌کند و سهام پایه در پرتفوی او باقی می‌ماند.
۲. تسویه فیزیکی:
در تسویه فیزیکی اوراق اختیار فروش تبعی، عرضه‌کننده اوراق موظف است تا به دارنده آن، سهام پایه را با قیمت توافق‌شده در قرارداد خریداری کند. به عبارت دیگر، اگر قیمت پایانی سهم کمتر از قیمت اعمال باشد، دارنده اوراق فرصت دارد تا سهام پایه را با قیمت اعمال اوراق از عرضه‌کننده اوراق خریداری کند و وجه معادل این معامله را دریافت کند. در این حالت، دارنده اوراق تبعی سهام پایه را از پرتفوی خود برداشته و به عرضه‌کننده می‌فروشد.
استفاده از هر یک از این روش‌ها بستگی به تمایل و نیاز دارنده اوراق اختیار فروش تبعی دارد و معمولاً انتخاب روش تسویه براساس شرایط بازار و هدف سرمایه‌گذاری انجام می‌شود.
فرم اطلاعیه عرضه اوراق اختیار فروش تبعی
فرم اطلاعیه عرضه اوراق اختیار فروش تبعی، حداقل یک روز کاری قبل از عرضه، توسط سازمان بورس منتشر می‌شود و شامل اطلاعات مهم زیر است:
۱- سهم پایه: سهمی که "اوراق اختیار فروش تبعی" بر اساس آن مبتنی می‌شود.
۲- نام عرضه‌کننده و کارگزار عرضه‌کننده: شخصی که پس از اخذ مجوز، با شرایط معین، به عرضه اوراق اختیار فروش تبعی اقدام می‌کند.
۳- قیمت و تاریخ اعمال: قیمتی است که عرضه‌کننده تعهد می‌کند سهام پایه "اوراق اختیار فروش تبعی" را بر اساس شرایط این دستورالعمل در تاریخ اعمال با آن قیمت تسویه نماید.
۴- دوره معاملاتی: فاصله بین اولین روز معاملاتی و آخرین روز معاملاتی "اوراق اختیار فروش تبعی" که در اطلاعیه عرضه اعلام می‌شود.
۵- سررسید: آخرین روز دوره معاملاتی است که پس از پایان جلسه معاملاتی آن روز، اوراق اختیار فروش تبعی قابلیت اعمال دارد.
این اطلاعیه که از سوی سازمان بورس منتشر می‌شود، برای سرمایه‌گذاران مهم و معتبر است و با توجه به اطلاعات آن، افراد می‌توانند بهترین تصمیمات سرمایه‌گذاری را اتخاذ کنند. این اطلاعات به عنوان یک راهنمای کاربردی و مورد نیاز در بازار سرمایه ایران عمل می‌کند.
فرایند اعمال اوراق اختیار فروش تبعی
اعمال اوراق اختیار فروش تبعی در صورتی که قیمت پایانی سهم پایه در روز اعمال، بزرگتر یا مساوی قیمت اعمال باشد، امکان‌پذیر نمی‌باشد.
اگر قیمت پایانی سهم پایه در روز اعمال از قیمت اعمال کمتر باشد، اعمال اوراق اختیار فروش تبعی به شرط ارائه درخواست اعمال از سوی سهامدار و از طریق کارگزار وی به بورس، حداکثر تا ساعت 13 روز اعمال خواهد شد. کارگزاران می‌توانند 10 روز قبل از تاریخ اعمال، درخواست‌های اعمال را از مشتریان خود دریافت کرده و در روز اعمال آنها را به بورس ارائه دهند.
در صورت ارائه درخواست اعمال طی مهلت مقرر به بورس، اقدامات زیر انجام خواهد شد:
- بورس پس از دریافت درخواست اعمال، صحت و معتبر بودن آن را بررسی کرده و اگر درخواست معتبر باشد، به اعمال اوراق اختیار فروش تبعی پرداخته خواهد شد.
- سهامدارانی که تمایل دارند اوراق اختیار فروش تبعی خود را اعمال کنند، باید درخواست اعمال خود را به کارگزار خود ارائه داده و کارگزار نیز درخواست‌ها را به بورس ارسال کند.
- اوراق اختیار فروش تبعی پس از اعمال، توسط بورس به عرضه‌کننده تسویه می‌شود و به میزان تفاوت قیمت اعمال و قیمت پایانی سهم پایه در روز اعمال، به عرضه‌کننده پرداخت می‌شود.
- پس از انجام تسویه، سهام پایه مربوط به اوراق اختیار فروش تبعی اعمال‌شده از پرتفوی سهامدار کسر و به عرضه‌کننده منتقل می‌شود.
سوالات متداول:
- ساختار بازار بورس کالا چگونه است؟
- بازار مشتقه چیست؟
- اوراق مشتقه چیست؟
