بورس کالای ایران فضایی شفاف و کارآمد را برای سرمایه‌گذاران و خریداران فراهم می‌کند و با هدف تحقق اهداف اقتصادی، حمایت از حقوق مصرف‌کننده و تولیدکننده، و کاهش دلال‌ها و سوداگران فعالیت می‌کند. همچنین، این بورس ابزارهای معاملاتی نوین را بر اساس نیازهای واقعی اقتصاد کشور طراحی می‌کند. این طراحی‌ها با هدف هدایت منابع به بخش‌های تولیدی، توسعه بازارهای داخلی، تحول در ساختارهای بازار و ارتقای ارتباط میان بازار کالایی و مالی انجام می‌شود. وظایف اصلی بورس شامل تسهیل مبادلات، تأمین مالی، و پوشش ریسک است که منجر به کاهش هزینه‌ها، افزایش شفافیت و روان‌تر شدن جریان معاملات می‌شود.
بورس کالای ایران یک مجموعه گسترده از ابزارهای معاملاتی را پیش‌روی سرمایه‌گذاران و معامله‌گران قرار می‌دهد. از جمله این ابزارها می‌توان به قرارداد نسیه، قرارداد آتی، قرارداد اختیار معامله، گواهی سپرده کالایی و قرارداد سلف اشاره کرد. هر یک از این مکانیزم‌ها با ویژگی‌ها و کاربردهای منحصر به فرد خود، به معامله‌گران امکان مدیریت ریسک، پوشش نیازها و بهره‌برداری از فرصت‌های بازار را فراهم می‌کند.
برای مطالعه کامل‌تر در مورد انواع ابزارهای معاملاتی در بورس کالای ایران اینجا کلیک کنید.
یکی از مهم‌ترین و جالب‌ترین ابزارهای معاملاتی که در بورس کالای ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد، قرارداد سلف است. این قراردادها نه تنها به عنوان یک وسیله برای پوشش ریسک و تحقق آینده، بلکه به عنوان یک روش افزایش کارآمدی در تأمین مالی و تسهیل معاملات نیز مطرح هستند. قرارداد سلف، با توجه به ویژگی‌های خاص خود، برای معامله‌گران، تولیدکنندگان و حتی سرمایه‌گذاران، امکانات و فرصت‌های متنوعی را فراهم می‌کند. هدف از اجرای این معامله، پوشش ریسک افزایش قیمت برای خریدار و تامین مالی برای فروشنده است.
در ادامه به توضیح جامع‌تری در مورد این قرارداد و ویژگی‌های آن پرداخته خواهد شد.
قرارداد سلف
در معاملات سلف، خریدار در زمان معامله مبلغ معامله را پرداخت می‌کند، اما فروشنده تعهد دارد که کالا را در آینده تحویل دهد (بالعکس معامله نسیه). قرارداد سلف به طور دقیق تاریخ و قیمت تحویل یا دریافت کالا را در آینده تعیین می‌کند. تاریخ انقضای قرارداد و تعداد واحدهای کالای مورد معامله نیز در قرارداد سلف مشخص شده است. با خرید و فروش قراردادهای سلف، معامله‌گران قادر به پیش بینی تغییرات قیمت کالاها هستند و از آنها به عنوان ابزار سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند. استانداردهای مختلف برای قرارداد سلف شامل حجم کالا، تاریخ انقضا، قیمت، حجم معاملات و شرایط تسویه است.
این قراردادها در بازار بورس کالای ایران تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارند و از طریق مکانیزم‌های بورسی و تسویه‌گری قابل معامله هستند. قراردادهای سلف با دو روش تسویه نقدی و تسویه اعتباری قابل انجام هستند. این معاملات امکان تأمین مالی برای تولیدکنندگان و فروشندگان را بدون نیاز به فرآیندهای بانکی طولانی فراهم می‌کنند. این روش تأمین مالی سرمایه در گردش به شرکت‌ها کمک می‌کند. در معاملات سلف، ارزش کالا با توجه به تحویل در آینده مشخص می‌شود، بنابراین، در معاملات سلف، قیمت کالا اغلب کمتر از معاملات نقدی است. این کاهش قیمت نشان‌دهنده هزینه مالی است که فروشنده برای تأمین مالی متحمل می‌شود.
قبل از آغاز به بررسی شرایط معامله، با مفاهیم زیر آشنا شوید
- اهلیت قانونی: داشتن سن قانونی.
- اهلیت تصرف: توانمندی قانونی فرد برای تصمیم‌گیری و استفاده از دارایی یا حق مرتبط، که بسته به قوانین ممکن است محدود یا آزاد باشد.
- مبیع: مبیع در فقه و قانون، آن دارایی است که موضوع فروش یا قرارداد می‌شود..
- ثمن: مبلغی که برای خرید یک کالا یا خدمت پرداخت می‌شود.
شرایط انعقاد قرارداد سلف
- معامله باید مشروع و قانونی باشد.
- مبیع باید معلوم و معین باشد.
- طرفین قرارداد باید اهلیت قانونی داشته باشند.
- اجل و مهلت تحویل مبیع باید معین باشد و مجهول نباشد.
- مبیع نباید پول باشد.
- مبیع باید در زمان مهلت تحویل در بازار موجود باشد.
- بر اساس ماده 342 قانون مدنی، جنس، مقدار، و اوصاف مبیع باید معلوم و معین باشد.
- بر اساس مواد 348 و 349 قانون مدنی، مبیع نباید از مواردی باشد که فروش و خرید آن ممنوع یا مال وقفی باشد.
- بر اساس ماده 345 قانون مدنی، هر دو طرف معامله باید اهلیت تصرف در مبیع و ثمن معامله را داشته باشند.
- بر اساس مواد 46 و 47 قانون ثبت اسناد و املاک، اگر مبیع غیر منقول باشد، طرفین باید آن را در دفتر ثبت اسناد ثبت کنند.
رعایت نکردن شرایط فوق می‌تواند سبب بطلان معامله شود.
نتایج و آثار عقد قرارداد سلف
- ملزم شدن مشتری به پرداخت ثمن: بلافاصله پس از انعقاد معامله سلف، مشتری ملزم به پرداخت ثمن معامله خواهد بود.
- مالکیت ثمن: ثمن پرداختی توسط مشتری تحت مالکیت فروشنده یا بایع قرار می‌گیرد.
- ضمانت درک مبیع و ثمن: هر دو طرف عقد، یعنی مشتری و فروشنده، ضامن عیب نبودن مبیع و ثمن هستند و در صورت وجود هر گونه مشکلی، مسئول خسارات ناشی از آن خواهند بود.
- تعهد به تحویل مبیع: بایع موظف است تا در موعد مقرر و معین در قرارداد، مبیع مورد نظر را به مشتری تحویل دهد.
- عدم امکان فسخ معامله: به دلیل ثبوت و لازم بودن معامله، هیچ یک از طرفین نمی‌توانند قرارداد را بی‌دلیل فسخ کنند.
- مالکیت مبیع: پس از تحویل مبیع به مشتری، او مالک اصلی آن می‌شود و حق دارد تصمیمات مختلفی در مورد آن بگیرد.
- نتخاب‌های قانونی: هر دو طرف می‌توانند از انتخاب‌های مختلف قانونی مانند انتخاب مجلس یا تاخیر در پرداخت ثمن استفاده کنند، مگر آنکه در قرارداد به صراحت به تعلیق یا حذف این انتخاب‌ها اشاره شده باشد.
روش معامله و دستورالعمل اتاق پایاپای برای تسویه قرارداد سلف
روش اجرای این معاملات به طور کلی با معاملات نقدی همسان است، اما با تفاوت مهمی که تحویل کالا در آینده صورت می‌گیرد. اگر فروشنده در اطلاعیه عرضه اعلام کند که قرارداد سلف قابل اجرا است، خریدار از آن زمان می‌تواند برای خرید این اوراق اقدام نماید
- ماده ۱۹: تحویل کالای موضوع قراردادهای سلف طبق زمان تحویل اعلام شده در اطلاعیه عرضه توسط کارگزار فروشنده انجام می‌گیرد.
- ماده ۲۰: در قراردادهای سلف کارگزار فروشنده مکلف است حداکثر تا پایان روز کاری انجام امور تسویه از سوی کارگزار خریدار، نسبت به صدور حوالۀ خرید کالا و ارائه آن به اتاق پایاپای اقدام می‌نماید.
- ماده 21: وجوه معامله تا زمان صدور حواله خرید کالا توسط کارگزار فروشنده نزد اتاق پایاپای باقی می‌ماند. اگر حواله خرید صادر شود، به فروشنده پرداخت می‌شود.
- ماده 22: در قراردادهای سلف، اگر حواله خرید کالا طی مهلت مقرر صادر نشود، قرارداد منفسخ می‌گردد و اصل وجه و خسارت‌ها و کارمزدها به شرح زیر پرداخت می‌شود:
- اگر فروشنده به هر دلیلی از صدور حواله خرید کالا توسط کارگزار فروشنده در مهلت مقرر جلوگیری کند، او موظف است ۵ درصد ارزش معامله را به عنوان خسارت به همراه همه هزینه‌های مصوب شامل دو سر کارمزد بورس، کارمزد کارگزار خریدار و فروشنده، دو سر کارمزد تسویه و دو سر حق نظارت سازمان را پرداخت نماید. در این حالت، خسارت و کارمزدهای مذکور از وثایق یا مطالبات فروشنده نزد اتاق پایاپای و در صورت نیاز، از وثایق کارگزار فروشنده تأمین می‌شود.
- اگر عدم صدور حواله خرید کالا بخاطر کارگزار فروشنده باشد، او باید ۵ درصد ارزش معامله را به عنوان خسارت به همراه سایر هزینه‌های مصوب شامل دو سر کارمزد بورس، کارمزد کارگزار خریدار، دو سرکارمزد تسویه و دو سر حق نظارت سازمان را پرداخت کند. خسارت باید حداکثر تا یک روز کاری پس از اعلام اتاق پایاپای و به صورت یکجا به خریدار و به حساب بستانکاران موقت "شرکت" واریز شود.
- تبصره: در صورت منفسخ شدن معامله، اصل وجه و خسارت‌های مرتبط از طریق کارگزار خریدار و پس از کسر تعهدات وی نسبت به اتاق پایاپای به خریدار پرداخت می‌شود
سلف موازی استاندارد و تفاوت آن با قرارداد سلف چیست؟
معاملات اوراق سلف موازی استاندارد نسخه تکامل یافته‌ی معاملات سلف هستند. اگرچه معاملات سلف مزایایی دارند، ولی با محدودیت‌هایی روبرو هستند، مانند ریسک تغییرات قیمت و ریسک نقدشوندگی به خاطر نبود بازار ثانویه. این موارد باعث می‌شود که خریداران به دنبال تأمین مالی بلند مدت از این روش نباشند. علاوه بر این، تولیدکنندگان فقط محدود به منابع مالی خریداران واقعی کالاها هستند. با ورود سایر افراد به فرآیند تأمین مالی، منابع مالی می‌توانند به بهترین شکل به بخش‌های تولیدی هدایت شوند.
در پاسخ به محدودیت‌های معاملات سلف، قراردادهای سلف موازی در بازارهای مالی معرفی شده‌اند. این قراردادها به خریدار امکان می‌دهند که قبل از سررسید، دارایی پایه را به شخص دیگر در قالب یک سلف جدید بفروشد، که به آن سلف موازی می‌گویند. این فرآیند می‌تواند ادامه یابد. اوراق سلف موازی مانند معاملات سلف عمل می‌کنند، با تفاوت اینکه خریدار می‌تواند قرارداد را به دیگران واگذار کند. اوراق در بازار اولیه عرضه می‌شوند و پس از آن، با وجود بازار ثانویه، خریداران می‌توانند آنها را معامله کنند. این اوراق ویژگی‌های خاصی دارند، نظیر تشکیل بازار ثانویه، استفاده از نقدینگی بازار و تسهیل تأمین مالی در بلندمدت. این اوراق از مالیات معاف هستند و یک منبع جذاب برای سرمایه گذاری با درآمد ثابت برای صاحبان نقدینگی است.
برای مطالعه کامل‌تر در مورد سلف موازی استاندارد اینجا کلیک کنید.
جمع بندی
بورس کالای ایران یک بازار شفاف و کارآمد است که بر اساس نیازهای اقتصادی کشور طراحی شده‌است. این بورس ابزارهای معاملاتی مختلفی را به معامله‌گران ارائه می‌دهد که قرارداد سلف یکی از این ابزارهاست. قرارداد سلف معامله‌ای است که در آن، خریدار پول را در زمان معامله پرداخت می‌کند ولی فروشنده تعهد دارد که کالا را در آینده تحویل دهد. این قراردادها به معامله‌گران اجازه می‌دهد تا تغییرات قیمت‌ها را پیش‌بینی کنند و از آنها به عنوان ابزار سرمایه‌گذاری استفاده کنند. قرارداد سلف می‌تواند به تولیدکنندگان و فروشندگان کمک کند تا بدون مراجعه به بانک‌ها مالی تأمین کنند. قیمت کالا در قرارداد سلف، به دلیل تحویل آتی، ممکن است کمتر از معاملات نقدی باشد، که نشان‌دهنده هزینه مالی است که فروشنده برای تأمین مالی متحمل می‌شود.
سوالات متداول:
