در بازارهای مالی، اوراق بهادار به عنوان ابزارهای مالی با ارزشی قابل تبدیل به پول نقد شناخته می‌شوند. این اوراق بهادار نقش مهمی در معاملات و سرمایه‌گذاری‌ها ایفا می‌کنند. در این مقاله، به بررسی مفهوم و انواع اوراق بهادار در بازار سرمایه می‌پردازیم.
مفهوم اوراق بهادار
اوراق بهادار به عنوان دارایی‌های غیر مشهود در نظام مالی تعریف می‌شوند. این دارایی‌ها ارزش پولی دارند و به افراد حقوق و حق انتخاب مشخصی را اعطا می‌کنند. از آنجا که اوراق بهادار توانایی تبدیل شدن به پول نقد را دارند، در معاملات مالی کاربرد دارند و مهمترین نقش آنها در انتقال سرمایه و جذب منابع مالی است.
انواع اوراق بهادار
در بازار سرمایه، انواع مختلفی از اوراق بهادار وجود دارد که هر یک ویژگی‌ها و کاربردهای خود را دارند. در ادامه به معرفی انواع اوراق بهادار پرداخته خواهد شد:
- اوراق سهام Equity Securities
- اوراق بدهی Debt Securities
- اوراق مشتقه Derivative Securities
اوراق سهام:
اوراق سهام به عنوان اسناد مالی نمایانگر حصص مالی یک شرکت در بازار سرمایه شناخته می‌شوند. سهامداران این اوراق به صورت عامیانه "سهامداران" نامیده می‌شوند و از این طریق در سود و زیان و مسائل مربوط به مدیریت شرکت شریک می‌شوند.
انواع اوراق سهام:
اوراق سهام عادی:
اوراق سهام عادی، از جمله انواع پرمعامله‌ترین اوراق در بازار بورس ایران به شمار می‌آیند. ارزش اسمی این اسناد مالی معمولاً به مقدار 1000 ریال تعیین می‌شود. پس از عرضه و انجام معاملات در بازار ثانویه، قیمت آنها تحت تأثیر قوانین عرضه و تقاضا قرار می‌گیرد. سهامداران این اوراق از مزایای متعددی بهره‌مند می‌شوند، از جمله دریافت سودهای شرکت و کسب سود از تفاوت قیمت خرید و فروش سهام. این ویژگی‌ها باعث جلب توجه سرمایه‌گذاران و جذب سرمایه به بازار سرمایه می‌شوند.
اوراق سهام ممتاز:
اوراق سهام ممتاز، به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های اوراق سهام در اطلاعات بازار سرمایه تصنیف می‌شوند. دارندگان این اسناد، نسبت به سهامداران عادی، از مزایای بیشتری برخوردار می‌شوند. این مزایا عبارتند از:
- اولویت در دریافت سود نقدی: دارندگان اوراق سهام ممتاز اولویت بالاتری در دریافت سودهای نقدی شرکت دارند. به عبارت دیگر، زمانی که شرکت سودهای نقدی تقسیم می‌کند، دارندگان این اوراق از سهامداران دیگر در دریافت سود بهره‌مندترند.
- دریافت سود ثابت: بسیاری از اوراق سهام ممتاز دارای سودهای ثابت هستند که به صورت معمول به دارندگان آنها پرداخت می‌شود. این سودهای ثابت به عنوان پاداش برای دارندگان این اوراق تلقی می‌شود و باعث افزایش جذابیت این نوع سرمایه‌گذاری می‌شود.
- حقوق دریافت در هنگام انحلال شرکت: در صورتی که یک شرکت انحلال شود و دارایی‌های آن تقسیم شود، دارندگان اوراق سهام ممتاز اولویت در دریافت حقوق خود دارند. این به معنای این است که آنها در مواقعی که شرکت توقف فعالیت می‌کند، از دیگر سهامداران در انتقال دارایی‌ها بهره‌مندترند.
اوراق سهام جایزه:
اوراق سهام جایزه نمونه‌ای از وسایل مالی است که توسط شرکت‌ها به منظور افزایش سرمایه و توسعه منابع مالی خود، به سهامداران خود اختصاص می‌یابد. در این مواقع، شرکت‌ها به تعداد سهامداران خود، سهام جایزه ارائه می‌دهند. این اوراق به سهامداران به اندازه افزایش سرمایه تخصیص می‌یابند و زیرا به توسعه و رشد شرکت کمک می‌کنند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.
توسعه منابع مالی به‌وسیله اوراق سهام جایزه به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که پروژه‌های جدید را شروع کرده و فرصت‌های رشد را به دست آورند. این اوراق به سرمایه‌گذاران امکان مشارکت در افزایش سرمایه شرکت و در نهایت بهره‌برداری از مزایای اقتصادی و مالی از توسعه شرکت را می‌دهند.
به عبارت دیگر، اوراق سهام جایزه می‌توانند به عنوان یک ابزار موثر برای جذب سرمایه و افزایش توانمندی‌های مالی شرکت‌ها در مسیر رشد و توسعه خود عمل کنند. این نوع اوراق به سهامداران امکانی را فراهم می‌کنند تا به صورت مشارکتی در موفقیت شرکت سهیم شوند و از درآمدها و موفقیت‌های شرکت بهره‌مند شوند.
اوراق بدهی
اوراق بدهی به دو دسته اصلی اوراق بدهی دولتی و اوراق بدهی شرکتی تقسیم می‌شوند. در این دو دسته، دولت یا شرکت می‌تواند ناشر اوراق باشد. هر کدام از این اوراق دارای شرایط خاصی همچون سررسید، نرخ بهره و ریسک متفاوتی هستند.
اهمیت اوراق بدهی برای سرمایه‌گذاران: اوراق بدهی به سرمایه‌گذاران جذابیت دارند چرا که شرکت‌ها یا دولت‌ها متعهد می‌شوند که سود پولی که از سرمایه‌گذاران قرض گرفته‌اند را در مدت زمان مشخصی به آنها پرداخت کنند. این تعهد بهره‌ای است که به سرمایه‌گذاران اطمینان می‌دهد.
انواع اوراق بدهی:
- اوراق قرضه (Bonds): با خرید این اوراق، سرمایه‌گذاران پول خود را به فروشنده اوراق قرضه اعطا می‌کنند. فروشنده تعهد دارد که در مدت مشخصی، بهره‌ای (سود) را علاوه بر اصل پول به سرمایه‌گذاران بازگرداند. این اوراق دارای مهلت‌ها و نرخ‌های بهره متفاوتی هستند.
- اوراق مشارکت: نهادهای دولتی و شرکت‌ها برای تأمین مالی طرح‌های توسعه یا پروژه‌های خود، این اوراق را در بازار عرضه می‌کنند. سرمایه‌گذاران مشارکت در پروژه‌ها را با خرید این اوراق تجربه می‌کنند و در صورت موفقیت پروژه، سود خود را از آن بهره‌مند می‌شوند.
- اوراق قرضه اسلامی (صکوک): در اسلام، ربا (سود) غیرمجاز است. به همین دلیل اوراق قرضه اسلامی یا صکوک به وجود آمده است تا با داشتن نرخ‌های بهره ثابت یا متغیر، ربوی بودن اوراق قرضه را از بین ببرد. این اوراق به سرمایه‌گذاران امکان سرمایه‌گذاری مطمئن در بازار مالی را می‌دهند.
آشنایی با قراردادهای موجود در اوراق بهادار مشتقه:
- قرارداد اختیار معامله (Options Contracts): در این نوع قرارداد، یک طرف به فروشنده (نویسنده) یا خریدار (خریدار) اختیارات خاصی را می‌دهد. اختیار می‌تواند خرید (Call Option) یا فروش (Put Option) دارایی پایه با قیمت و تاریخ معینی باشد. خریدار اختیار (گزینه) دارد، اما نیازی به اجرای اختیار ندارد. فروشنده متعهد به اجرای اختیار است.
- قرارداد آتی (Futures Contracts): در قراردادهای آتی، خریدار و فروشنده متعهد می‌شوند که در آینده یک دارایی پایه را با قیمت و میزان مشخصی معامله کنند. این قراردادها معمولاً در بازارهای مالی و کالا مورد استفاده قرار می‌گیرند و به صورت معاملات آتی انجام می‌شوند.
- قرارداد سلف (Forward Contracts): در معاملات سلف، خریدار مبلغ خرید را در زمان تعیین شده پرداخت می‌کند، اما کالای پایه را در آینده دریافت می‌کند. این نوع قراردادها در معاملات خصوصی و غیررسمی معمولاً مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- قراردادهای معاوضه (Swap Contracts): در این نوع قراردادها، دو طرف تعهد می‌کنند که دارایی یا تعهدی را با یکدیگر معاوضه کنند. به عبارت دیگر، معامله یک دارایی با دارایی یا تعهدی دیگر صورت می‌گیرد. این قراردادها بیشتر در بازارهای خارج از بورس و در معاملات سفته‌ها و ابزارهای مالی پیچیده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- قراردادهای اختیار انجمنی (Exchange-Traded Options): این نوع قراردادها بر روی بورس‌های مالی تجارت می‌شوند و قابلیت خرید و فروش اختیارات (گزینه‌ها) را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. این اختیارات دارای شرایط معینی برای قیمت و تاریخ انقضا هستند.
قراردادهای مشتقه به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که بدون داشتن دارایی فیزیکی، در انتقال قیمت‌ها، ریسک‌ها و موقعیت‌های بازار مالی شرکت کنند. این ابزارها برای مدیریت ریسک، حفاظت در مقابل نوسانات قیمت، و تجارت در بازارهای مالی متنوع و پیچیده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
جمع‌بندی:
در این مقاله، با مفهوم اوراق بهادار و انواع آنها آشنا شدیم. اوراق سهام و اوراق بدهی به عنوان دو دسته اصلی اوراق بهادار مطرح شدند، و انواع مختلفی از هر یک توضیح داده شد. همچنین، قراردادهای موجود در اوراق بهادار مشتقه مانند قراردادهای اختیار معامله و قراردادهای آتی مورد بررسی قرار گرفتند.
اوراق بهادار و قراردادهای مالی مشتقه در بازارهای مالی جهانی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند و به سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها امکانات متعددی برای مدیریت ریسک و انجام معاملات ارائه می‌دهند. در نتیجه، این ابزارهای مالی برای فهم بهتر عملکرد بازارهای مالی و تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری بسیار حیاتی هستند.
سوالات متداول
