یکی از اصول حیاتی در عالم سرمایه‌گذاری، مفهوم ریسک و بازده است. هر گونه تصمیمی که برای سرمایه‌گذاری اتخاذ می‌کنید، نیازمند توازنی میان این دو مفهوم است. ریسک و بازده به طور مستقیم به یکدیگر وابسته هستند، به عبارت دیگر، هر چقدر ریسک سرمایه‌گذاری شما بیشتر باشد، انتظار داشته باشید که بازدهی مورد نظر نیز بیشتر باشد.
مفهوم بازده
بازده به معنای بهره‌برداری از سرمایه‌گذاری است. در واقع، بازدهی نهایی سرمایه‌گذاری شما را نمایان می‌کند. وقتی شما سهام شرکتی را خریداری می‌کنید، دو منبع اصلی بازدهی وارد معادله می‌شوند:
- افزایش قیمت سهام در طول مدت نگهداری، که به آن بازدهی قیمتی سهام یا به اصطلاح سود سرمایه می‌گویند.
- دریافت سود نقدی که بعد از برگزاری مجمع عمومی سالیانه پرداخت می‌شود و به آن بازدهی نقدی گفته می‌شود. این بازدهی نقدی از رابطه زیر محاسبه می‌شود:
بازدهی نقدی = سود تقسیمی هر سهم / قیمت سهم در ابتدای دوره
مفهوم ریسک
ریسک به وضوح به تفاوت بین نتیجه‌ای که به دست می‌آید و نتیجه مورد انتظار اشاره دارد. عوامل اساسی ریسک، نوسانات و عدم قطعیت هستند. هر چقدر نوسانات و عدم قطعیت بیشتر باشد، ریسک نیز بیشتر خواهد بود. در زمینه سرمایه‌گذاری، ریسک به معنی احتمال این است که بازدهی واقعی از بازدهی مورد انتظار متفاوت باشد.
انواع ریسک
ریسک به دو دسته عمده، یعنی ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک تقسیم می‌شود:
- ریسک سیستماتیک: وابسته به عوامل کلانی است که بر بازار تأثیر می‌گذارند و از کنترل مستقیم مدیران شرکت و عوامل داخلی شرکت خارج هستند. به عنوان مثال، تغییرات ناشی از نرخ ارز، که خارج از کنترل فردی است، می‌تواند به عنوان ریسک سیستماتیک مطرح شود.
- ریسک غیرسیستماتیک: به ریسکی اشاره دارد که مرتبط با ویژگی‌ها و ویژگی‌های منحصر به فرد یک صنعت یا شرکت خاص است. این نوع ریسک قابل کنترل و کاهش است. به عنوان مثال، با بهبود ساختار سرمایه شرکت، می‌توان ریسک مالی را کاهش داد.
ریسک بازار
ریسک بازار زمانی به وجود می‌آید که عوامل کلانی مانند جنگ، رکود و رونق اقتصادی، تغییراتی در بازدهی مورد انتظار سرمایه‌گذاران را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این نوع ریسک کنترل‌پذیر نیست و می‌تواند تأثیرات زیادی بر قیمت سهام شرکت‌های بورسی داشته باشد.
ریسک نرخ ارز
نرخ ارز به ارزش یک واحد پول خارجی به پول داخلی اشاره دارد. برای بسیاری از شرکت‌ها که در بازار بورس فعالیت می‌کنند و به عنوان واردکننده یا صادرکننده عمل می‌کنند، تغییرات نرخ ارز می‌تواند به شدت تأثیرگذار باشد و بر هزینه‌ها، تولید، فروش و سود آن‌ها تأثیر بگذارد.
ریسک تجاری
این نوع ریسک به عوامل خاص و منحصر به فرد یک صنعت یا شرکت خاص مرتبط است. به عنوان مثال، تغییرات در قیمت‌های جهانی نفت تأثیر چندانی بر سهام شرکت‌های صنعت خودرو ندارد، اما تأثیر مستقیمی بر سهام شرکت‌های پالایشگاهی دارد. بنابراین، سرمایه‌گذاران بهتر است که در زمان خرید سهام شرکت‌ها به عوامل کلان و موارد منحصر به فرد صنعتی که شرکت در آن فعالیت می‌کند توجه کنند و تغییرات و نوسانات احتمالی این عوامل را در محاسبات خود در نظر بگیرند.
ریسک نرخ بهره
ریسک نرخ بهره به تغییرات و نوسانات در نرخ بهره در اقتصاد اشاره دارد. این نوع ریسک به خصوص در مورد اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت مطرح است. در کشور ما، ریسک نرخ بهره به واقع همان تغییر در نرخ بهره بانکی است.
ریسک تورمی
تورم به افزایش عمومی قیمت‌ها در اقتصاد اشاره دارد. ریسک تورمی به معنای این است که همزمان با افزایش تورم در کشور، قدرت خرید افراد کاهش می‌یابد.
ریسک مالی
ریسک مالی در نتیجه استفاده از بدهی در ساختار سرمایه شرکت به وجود می‌آید. به عبارت دیگر، هرچقدر شرکت بیشتر وام و تسهیلات دریافت کند، میزان این نوع ریسک افزایش خواهد یافت. بسیاری از شرکت‌ها برای توسعه فعالیت‌ها و افزایش سرمایه‌گذاری و سوددهی، از بانک‌ها مختلف تسهیلات و وام دریافت می‌کنند. این شرکت‌ها ممکن است در آینده منابع نقدی کافی برای پرداخت و پوشش این وام‌ها را نداشته باشند. به همین دلیل، سهامدارانی که در این شرکت‌ها سهام دارند، باید به ریسک مرتبط با این نوع سرمایه‌گذاری توجه داشته باشند. در صورت ورشکستگی شرکت، طلبکاران شرکت قبل از سهامداران به پرداخت بدهی‌ها خواهند رسید. از این رو، سهامداران باید به ریسک مالی مرتبط با این وضعیت دقت کنند.
برای اندازه‌گیری ریسک مالی، از چندین نسبت استفاده می‌شود. به عنوان مثال، نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام که نشان‌دهنده مقدار بدهی‌های شرکت به حقوق صاحبان سهام است، می‌تواند نشان دهنده این باشد که شرکت چه درصد از حقوق صاحبان سهام و بدهی‌ها را به عنوان منابع مالی استفاده می‌کند. اگر شرکت مقدار زیادی وام دریافت کرده باشد، این نسبت افزایش خواهد یافت و به عبارت دیگر، ریسک مالی شرکت افزایش خواهد یافت. افزایش در استفاده از وام‌ها باعث می‌شود شرکت باید هزینه‌های بیشتری به عنوان بهره بپردازد و به علت استفاده از بدهی‌ها، ممکن است باید درآمد بیشتری در آینده کسب کند.
سوالات متداول
