بازار فرابورس، یکی از اصلی‌ترین اجزای سیستم مالی ایران است و به عنوان یک بازار سرمایه معاملاتی برای انواع اوراق مالی و ابزارهای مالی متنوع شناخته می‌شود. این بازار به طور رسمی با نام "بورس اوراق بهادار فرابورس ایران" شناخته می‌شود.
بازار فرابورس به عنوان مکمل بازار بورس عمل می‌کند و در آن، علاوه بر سهام شرکت‌ها، انواع دیگری از اوراق مالی مثل اوراق مشارکت، اوراق مرابحه، صکوک، اوراق تسهیلات مسکن، اسناد خزانه اسلامی و ابزارهای مالی نوین قابل معامله هستند.
بازار فرابورس تلاش دارد تا از طریق ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری برای افراد و شرکت‌ها به توسعه اقتصاد کشور کمک کند. این بازار، شرایط پذیرش نسبتاً ساده‌تری نسبت به بازار بورس دارد و به ویژه برای شرکت‌های کوچک‌تر و متوسط اجازه فعالیت مالی در آن را می‌دهد.
با توجه به تنوع ابزارهای مالی و شرایط مختلف معاملاتی در بازار فرابورس، این بازار از اهمیت بسیاری برخوردار است و سرمایه‌گذاران می‌توانند با توجه به اهداف و استراتژی‌های خود در آن معاملات کنند.
تفاوت بورس و فرابورس
بازار فرابورس و بازار بورس دو نوع از بازارهای سرمایه در ایران هستند، اما دارای تفاوت‌های مهمی هستند. در ادامه به برخی از این تفاوت‌ها اشاره خواهم کرد:
نوع ابزارهای معامله
- بورس: در بازار بورس، سهام شرکت‌های عام و خصوصی معامله می‌شوند. این سهام به عنوان اوراق بهادار عمومی شناخته می‌شوند و معمولاً شرکت‌ها برای جذب سرمایه عمومی به بازار بورس می‌آیند.
- فرابورس: در بازار فرابورس، علاوه بر سهام شرکت‌ها، انواع دیگری از ابزارهای مالی مانند اوراق مشارکت، اوراق مرابحه، صکوک، اوراق تسهیلات مسکن، اسناد خزانه اسلامی و ابزارهای مالی نوین قابل معامله هستند.
رقابت و شرایط پذیرش
- بورس: شرایط پذیرش شرکت‌ها به بازار بورس سخت‌تر و پیچیده‌تر است. علاوه بر این، برای فهرست‌نمودن در بازار بورس، شرکت‌ها نیاز به رقابت با سایر شرکت‌ها و انجام ارزیابی‌های دقیق دارند.
- فرابورس: شرایط پذیرش در بازار فرابورس نسبتاً ساده‌تر هستند. شرکت‌های کوچک‌تر و متوسط‌تر می‌توانند به راحتی در این بازار فهرست‌نمایی کنند.
تداول و زمان معاملات
- بورس: در بازار بورس، تداول سهام از روز شنبه تا چهارشنبه و از ساعت 9 صبح تا 12:30 ظهر صورت می‌گیرد. این معاملات به صورت نقدی (تحویل وجه نقد) انجام می‌شوند.
- فرابورس: تداول در بازار فرابورس نیز از روز شنبه تا چهارشنبه و از ساعت 9 صبح تا 12:30 ظهر انجام می‌شود، اما معاملات این بازار به صورت نقدی و نیمه نقدی (تحویل وجه نقدی یا انتقال اوراق مالی) صورت می‌گیرد.
نوع معاملات
- بورس: در بازار بورس، معاملات به صورت معاملات نقدی و حضوری انجام می‌شود، به این معنا که خریدار و فروشنده مستقیماً به یکدیگر واقعیاً معامله می‌کنند.
- فرابورس: در بازار فرابورس، علاوه بر معاملات نقدی، معاملات نیمه نقدی نیز انجام می‌شود و انتقال اوراق مالی از طریق سپرده‌گذاری‌ها صورت می‌پذیرد.
نوسان قیمت
- بورس: با توجه به حجم بزرگ سرمایه‌گذاری در بازار بورس، نوسان قیمت‌ها معمولاً نسبت به بازار فرابورس بیشتر است.
- فرابورس: در بازار فرابورس، به دلیل نوع معاملات و محدودیت‌های بیشتری در تداول سهام، نوسان قیمت‌ها کمتر از بازار بورس است.
تاخیر در اجرای سفارش‌ها و نوع ابزارهای معامله‌ای نیز تفاوت‌های دیگری بین دو بازار ایجاد می‌کند، اما این موارد اصولی‌ترین تفاوت‌هایی هستند که بین بازار بورس و فرابورس وجود دارد. سرمایه‌گذاران باید با توجه به اهداف و ریسک‌های خود تصمیم بگیرند که در کدام یک از این بازارها سرمایه‌گذاری کنند.
خدمات فرابورس
فرابورس ایران، به عنوان یک شرکت خدمات‌محور با تنوع گسترده‌ای از محورهای خدمت‌رسانی در حوزه‌های مالی شناخته می‌شود. این شرکت با هدف پاسخگویی به نیازهای متنوع بازار سرمایه ایران، در خدمت‌رسانی های مختلفی فعالیت می‌کند:
- پذیرش سهام، اوراق بدهی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری: ایجاد و تسهیل فرآیند ورود ناشران اوراق بهادار به بازار سرمایه از مسئولیت‌های مهم شرکت فرابورس ایران است.
- عرضه‌یک‌جای اوراق بهادار: این محور به شرکت‌های معاف از ثبت نزد سازمان با امکان عرضه یک‌جای سهام شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا بر اساس الگوی انجام معاملات عمده فعالیت کنند.
- پذیره‌نویسی: شرکت‌های در شرف تاسیس و یا پذیره‌نویسی سهام ناشی از سلب حق تقدم شرکت‌های سهامی عام خارج از بورس، در فرابورس پذیرفته می‌شود.
- خدمات به ناشران ثبت‌شده نزد سازمان: نقل و انتقال سهام شرکت‌های سهامی عام در بازار پایه فرابورس انجام می‌شود.
- خدمات به دولت: فرابورس ایران خدمات مختلفی را در راستای تأمین مالی و تسویه بدهی‌های دولت به پیمانکاران بخش‌های مختلف ارائه می‌دهد، به ویژه از طریق انتشار و پذیرش اوراق بدهی نظیر مشارکت، اجاره، مرابحه، منفعت و اسناد خزانه اسلامی.
- خدمات به متقاضیان تسهیلات مسکن: از مهرماه سال 1389، شرکت فرابورس ایران توافق سه جانبه‌ای را با بانک مسکن و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه منعقد کرده است. این توافق به تخصیص و معاملات ثانویه اوراق حق تقدم استفاده از تسهیلات بانک مسکن از طریق سامانه معاملات فرابورس ایران امکان می‌دهد.
- خدمات به سرمایه‌گذاران (ناشران): شرکت فرابورس ایران تعامل با ناشران پذیرفته‌شده پس از پذیرش و انجام عرضه سهام به صورت متناوب ادامه می‌دهد و اطلاع‌رسانی‌های لازم در خصوص بازار اول، دوم و همچنین بازار پایه را انجام می‌دهد.
- خدمات راهبری سامانه‌های بازار (عملیات، نظارت و بازرسی بازار): فرابورس ایران بستری کارا را برای انجام معاملات شفاف و منصفانه فراهم می‌آورد و نظارت بر حسن انجام معاملات را انجام می‌دهد.
- خدمات در حوزه بازار بدهی: این شرکت از سال 1389 به منظور توسعه بازار بدهی کشور، ابزارهای مالی مبتنی بر بدهی را طراحی و پیاده‌سازی می‌کند.
- خدمات به سرمایه‌گذاران: این خدمات شامل پیگیری و تعامل با ناشر و سازمان بورس در خصوص گشایش سریع‌تر نمادهای معاملاتی و تهیه گزارش‌های آماری و انتشار آن می‌شود.
در نتیجه، فرابورس ایران به عنوان یک شرکت خدمات‌محور در حوزه بازار سرمایه، در 10 محور اصلی خدمت‌رسانی خود به توسعه و پشتیبانی از اقتصاد کشور کمک می‌کند. این محورهای خدمت‌رسانی از پذیرش سهام تا تسهیلات مسکن، از خدمات به دولت تا بازار بدهی و ارائه خدمات به سرمایه‌گذاران، نقش مهمی در فرآیند معاملات مالی و ارتقاء بازار سرمایه ایران ایفا می‌کنند. به این ترتیب، فرابورس ایران به عنوان یکی از پایگاه‌های اصلی بازار سرمایه کشور، نقش بسیار مهمی در تامین نیازهای متنوع سرمایه‌گذاران و ناشران اوراق بهادار دارد و به توسعه اقتصاد ملی کمک می‌کند.
بازارهای فرابورس ایران
فرابورس ایران به دو دسته بازار اصلی تقسیم می‌شود: بازار اوراق پذیرفته‌شده و بازار اوراق پذیرفته‌نشده. بازار اوراق پذیرفته‌شده شامل شش بازار است و بازار اوراق پذیرفته‌نشده شامل سه بازار می‌باشد.
بازار اوراق پذیرفته شده
این بازار مکانی است که برای داد و ستد ابزارهای مالی گوناگون ایجاد شده است. در این بازار، ناظران معاملاتی خاص تعیین می‌کنند تا سرمایه‌گذاران را حمایت کرده و ریسک پرتفوی سرمایه‌گذاران را کنترل نمایند. همچنین، ناشران اوراق مالی نیز مکلف به افشای دوره‌ای اطلاعات مختلفی از جمله وضعیت مالی خود هستند. این بازار شامل شش بازار زیر می‌شود:
- بازار اول: در این بازار، شرکت‌های سهامی عام مجاز به انتشار سهام خود هستند و سهام شرکت‌ها و واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری در آن معامله می‌شوند.
- بازار دوم: شرایط پذیرش در این بازار منعطف‌تر از بازار اول است و شرکت‌های سهامی عام مجاز به عرضه سهام خود هستند. همچنین، سهام شرکت‌ها و واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری در این بازار معامله می‌شوند.
- بازار شرکت‌های کوچک و متوسط (SME): این بازار به توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط کمک می‌کند و شرایط پذیرش در آن ساده‌تر است.
- بازار پایه: در این بازار، معاملات تمام تشکل‌های خودانتظام و نهادهای مالی دارای مجوز انجام می‌شود.
- بازار ابزارهای نوین مالی: در این بازار، انواع صکوک، اوراق تسهیلات مسکن، اسناد خزانه اسلامی و صندوق‌ها معامله می‌شوند. این بازار به تمامی ابزارهای مالی به جز سهام و حق تقدم خرید سهام اختصاص دارد.
- بازار مشتقه: در این بازار، معاملات انواع قراردادهای اختیار معامله، قراردادهای آتی، پیمان آتی و قراردادهای معاوضه انجام می‌شود.
بازار اوراق پذیرفته نشده
در این بازار، نقل و انتقال سهام شرکت‌های سهامی عامی که در بورس یا سایر بازارهای فرابورس پذیرفته نشده‌اند صورت می‌گیرد. این بازار شامل سه بازار "پایه ب"، "پایه ج" و بازار سوم است.
- بازار پایه ب: شرکت‌هایی که ضریب نقدشوندگی بالای 10 درصد را دارند، در این بازار امکان معاملات سهام خود را دارند.
- بازار پایه ج: شرکت‌هایی که فاقد شرایط مندرج در تابلو "پایه الف" و "پایه ب" هستند، در این بازار معامله می‌کنند.
- بازار سوم: در این بازار، معاملات عمده اوراق بهاداری که امکان یا شرایط پذیرش در فرابورس را ندارند صورت می‌گیرد. این بازار مکانی برای عرضه سرمایه‌های فکری و دانش‌بنیان کشور است.
فرابورس ایران با بازارهای متنوع و امکانات مختلف، یکی از مهم‌ترین مراکز سرمایه‌گذاری در کشور می‌باشد. با توجه به مزایا و معایب معاملات در این بازار، سرمایه‌گذاران باید با دقت و با استفاده از اطلاعات به‌روز، تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را انجام دهند.
جمع‌بندی
بازار فرابورس ایران، به عنوان مهم‌ترین اجزای سیستم مالی کشور، با تنوع و امکانات گسترده‌ای در حوزه مالی و با خدمات متنوع، نقش اساسی در توسعه اقتصاد ایران ایفا می‌کند. این بازار به سرمایه‌گذاران امکان معامله در انواع اوراق مالی را فراهم می‌کند و تلاش دارد تا با ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری، به توسعه اقتصاد کشور کمک کند.
سوالات متداول
