بورس کالا با ارائه فضای شفاف و کارا، نقش معینی در حمایت از حقوق تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان و تحقق اهداف اقتصادی جامعه دارد. این بازار، بستری برای تعامل مستقیم بین عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان ایجاد می‌کند، کاهش نقش واسطه‌ها را تضمین می‌دهد و به رفع معضلات بازارهای سنتی کمک می‌کند. هدف بورس کالا، توسعه یک بازار تنظیم‌شده است که در آن معامله‌گران کالاهای خود را برای فروش یا خرید عرضه کنند، که در نتیجه به پیشرفت اقتصاد کشور منجر می‌شود.
- نحوه عرضه: به طور خلاصه، هر عرضه‌کننده قبل از ورود به بازار باید توسط یک هیئت پذیرش یا کمیته مرتبط تایید شود. پس از پذیرش، عرضه‌کننده با همکاری کارگزار انتخابی خود فرآیند پذیرش را طی می‌کند و یک کد معاملاتی دریافت می‌کند و باید معادل ارزش ریالی محصول، تضامین نقدی را نزد اتاق پایاپای تودیع کند. سپس اطلاعات مربوط به کالایی که قصد فروش آن را دارد و شرایط فروش را به بورس اعلام می‌کند.
- نحوه خرید: خریداران نیز برای ورود به بازار باید یک کد معاملاتی دریافت کنند. پس از دریافت کد، با انتخاب یک کارگزار و ارائه مدارک مورد نیاز، می‌توانند در بازار فعالیت کنند. خریدار برای ثبت سفارش خرید باید مبلغی مشخص را به حساب وکالتی واریز کند و پس از تکمیل معامله، موظف به تسویه حساب می‌باشد.
با توجه به این مقدمه، در ادامه مقاله قصد داریم به تفصیل و با جزئیات بیشتر به نحوه معامله در بازار بورس کالا بپردازیم.
معاملات در بازار بورس از طریق فرآیند حراجی پیش می‌برد. در این حراج، پارامترهای قیمت و زمان نقش مهمی در تعیین برندگان دارند. نظارت و بررسی تمامی جریان‌های حراج توسط مسئولین ناظر انجام می‌شود و هرگونه معامله، پس از تصویب ناظر، به اتاق تسویه منتقل می‌گردد. این اتاق با توجه به اطلاعات و مقررات بازار، نظارت بر اجرای تعهدات هر دو طرف معامله را دارد. اگر یکی از طرف‌ها به تعهدات خود عمل نکند، خسارات، مطابق قوانین، از ضمانت‌های وی کسر و به حساب طرف مظلوم واریز می‌شود.
کالاها در بازار مرکزی با استفاده از مکانیزم حراج تک‌قیمتی در چهار مرحله یا به عبارتی در چهار دوره زمانی – سبز (پیش‌پیشنهاد)، زرد (حراج)، قرمز (رقابت) و آبی (بازرسی) – با شفافیت مورد معامله قرار می‌گیرند. معاملات در بازار بورس از چند مرحله با ویژگی‌های خاص پیروی می‌کند.
دوره سبز (پیش‌گشایش)
- طول این دوره بسته به شرایط می‌تواند از 3 تا 15 دقیقه باشد.
- در این دوره، فروشنده اطلاعاتی در مورد حجم و قیمت کالای مورد نظر معرفی می‌کند، در حالی که خریداران نیز پیشنهادهای خود را مطرح می‌کنند.
- قیمت‌های پیشنهادی خریداران نباید از قیمت فروشنده بیشتر باشد.
- خریداران می‌توانند حجم یا قیمت پیشنهادی خود را تغییر دهند.
دوره زرد (مزنه‌یابی)
کلیه سفارش‌های فعال در پایان مرحله پیش‌گشایش به این مرحله منتقل می‌شود. شرایط این مرحله به شرح زیر می‌باشد:
- مدت زمان این مرحله برای هر کالا 60 ثانیه است.
- امکان ورود و حذف سفارش‌ها وجود ندارد.
- امکان افزایش حجم تقاضای خریداران و کاهش حجم عرضه فروشندگان وجود ندارد.
- فروشندگان صرفاً در زمان یک سوم ابتدایی دوره، امکان افزایش میزان عرضه را دارند.
- فروشندگان و خریداران هر دو می‌توانند قیمت خود را حداکثر تا سطح قیمت بهترین سفارش خرید ثبت شده کاهش دهند.
- کاهش حجم هر سفارش خرید صرفاً قبل از برابری قیمت آن با قیمت بهترین سفارش فروش ثبت شده امکان‌پذیر است.
- چنانچه حجم عرضه بیشتر از مجموع تقاضاهایی باشد که قیمت فروشنده را پذیرفته‌اند، معاملات با قیمت فروشنده و به میزان مجموع تقاضاهای خریدارانی که قیمت فروشنده را پذیرفته‌اند، انجام می‌شود.
- چنانچه در پایان این مرحله هیچ خریداری قیمت فروشنده را نپذیرد، امکان تجدید مرحله مزنه‌یابی صرفاً برای یکبار دیگر توسط ناظر معاملات وجود دارد.
دوره قرمز (رقابت)
در صورتی که در پایان زمان مزنه‌یابی مجموع تقاضاهای خریدارانی که قیمت فروشنده را پذیرفته‌اند، بیش از کل میزان عرضه باشد، سفارش خریداران مذکور وارد مرحله رقابت می‌گردد. شرایط این مرحله به شرح زیر می‌باشد:
- مدت زمان این مرحله نیز 60 ثانیه است.
- سفارش‌های فروشندگان قابل تغییر نمی‌باشد.
- خریداران حق تغییر حجم تقاضای وارده را ندارند.
- خریداران صرفاً می‌توانند قیمت تقاضای خود را افزایش دهند.
- در پایان مرحله رقابت، معاملات براساس اولویت‌های موضوع ماده 5 این دستورالعمل انجام خواهد شد.
- در صورتی که به دلیل وجود محدودیت نوسان قیمت مجاز، حجم تقاضاهایی که سقف قیمت مجاز را پذیرفته‌اند بیش از کل حجم عرضه باشد، عرضه به روش تسهیم به نسبت انجام خواهد شد. پس از تسهیم به نسبت، مقادیر تخصیص یافته به هر یک از کارگزاران نسبت به واحد پایه تخصیص، گرد می‌شوند.
دوره آبی (نظارت)
پس از اتمام مرحله قرمز، سامانه وارد مرحله آبی می‌شود.در این مرحله، هیچ یک از طرف‌ها نمی‌توانند تغییراتی ایجاد کنند و فقط ناظر تالار تایید نهایی معامله را انجام می‌دهد. اگر مشکلی پیش آید، معامله به حالت معلق درمی‌آید.
نکته: اگر یک کارگزار همزمان خریدار هم باشد و با دیگران قیمت مشابه داشته باشد، نسبت به آنها کمتر اولویت دارد.
برای دسترسی به تابلو معاملات برخط اینجا کلیک کنید.
عرضه مازاد (مچینگ)
در صورتی که حجم عرضه در پایان مرحله مزنه‌یابی از تقاضاهایی که قیمت عرضه‌کننده را پذیرفته‌اند بیشتر باشد، مازاد عرضه در این مرحله قابل معامله می‌باشد. خریداران می‌توانند با ارائه تقاضای خرید با قیمت معاملات انجام شده در پایان مرحله مزنه‌یابی، اقدام به خرید عرضه‌های مازاد نمایند. مرحله عرضه مازاد از پایان مرحله نظارت آغاز و حداکثر تا پایان زمانی از روز جاری معاملاتی که هیئت‌مدیره بورس تعیین می‌کند ادامه می‌یابد.
شرایط معاملات عرضه مازاد به شرح ذیل می‌باشد:
- در صورتی که قسمتی از حجم عرضه اعلامی طبق اطلاعیه عرضه یا عرضه افزایش یافته در مرحله مزنه‌یابی معامله نگردد، این مازاد در سامانه معاملاتی باقی مانده و تا پایان مرحله عرضه مازاد قابل معامله می‌باشد.
- عرضه مازاد با پیشنهاد عرضه‌کننده و موافقت بورس می‌تواند تا پایان روز کاری قبل از روز عرضه بعدی نماد معاملاتی یا یک هفته پس از روز عرضه، هرکدام که کمتر باشد، معامله شود.
- در صورت منتقل شدن عرضه مازاد به روزهای کاری بعد، کارگزار عرضه‌کننده صرفاً تا ۹ صبح روز کاری بعد می‌تواند عرضه مازاد را از سامانه معاملاتی حذف نماید. در غیر این صورت، عرضه مازاد تا پایان مرحله عرضه مازاد آن روز معاملاتی قابل معامله خواهد بود.
- در صورتی که در پایان مرحله نظارت کارگزار عرضه‌کننده درخواست افزایش مازاد عرضه را بدهد، افزایش مازاد با تأیید بورس امکان‌پذیر است.
تبصره: طول مدت هر یک از مراحل فوق توسط هیئت‌مدیره بورس تعیین و حداقل ۳ روز کاری قبل از اعمال اطلاع‌رسانی می‌گردد. تغییر طول مدت مراحل فوق حین جلسه معاملاتی مجاز نمی‌باشد.
برای مطالعه بیشتر در مورد خرید کالای مازاد در سامانه مچینگ اینجا کلیک کنید.
