مقاله‌ای که پیش رو دارید، به بررسی ارکان و نهادهای اصلی بازار اوراق بهادار می‌پردازد. این بازار، به عنوان یکی از اصلی‌ترین نظام‌های اقتصادی، نقش بسیار مهمی در توسعه و رشد اقتصادی کشورها دارد. از این رو، آشنایی با ساختار و عملکرد این نهادها برای سرمایه‌گذاران و اقتصاددانان حیاتی است. در این مقاله، به بررسی دقیق و جامع ارکان اصلی بازار اوراق بهادار، از جمله شورای عالی بورس و اوراق بهادار و سازمان بورس و اوراق بهادار می‌پردازیم. این تحقیق همچنین به بررسی وظایف، ساختار، و نقش این نهادها در تنظیم و توسعه بازار اوراق بهادار می‌پردازد.
آشنایی با ارکان بازار اوراق بهادار
آشنایی با ارکان بازار اوراق بهادار و وظایف آن‌ها، برای سرمایه‌گذاران تازه‌کار بسیار اهمیت دارد. بازار اوراق بهادار نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشورها و جذب سرمایه دارد. در ایران، با افزایش فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی در دهه ۱۳۴۰، ایجاد بورس اوراق بهادار ضروری شد تا نیازهای تأمین مالی را برآورده کند.
تاریخچه بورس اوراق بهادار در ایران
بورس اوراق بهادار تهران در اردیبهشت ۱۳۴۵ با تصویب مجلس شورای ملی تأسیس شد. این بورس با هدف تشویق بخش خصوصی و توسعه اقتصاد کشور فعالیت خود را آغاز کرد. ابتدا با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، شرکت نفت پارس و دیگر اوراق بهادار، فعالیت خود را آغاز کرد.
اداره بورس
بورس اوراق بهادار تهران تا سال ۱۳۸۴ طبق قوانین مربوطه فعالیت می‌کرد. در این ساختار، سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران به‌عنوان رکن اجرایی بورس با شخصیت حقوقی مستقل و غیرانتفاعی مسئولیت اداره بورس را بر عهده داشت. این سازمان توسط هیئت‌مدیره‌ای هفت نفره اداره می‌شد که اعضا آن توسط مجمع عمومی اعضا انتخاب می‌شدند. هیئت‌مدیره هم دبیر کل را به‌عنوان بالاترین مقام اجرایی بورس انتخاب می‌کرد. نظارت بر فعالیت سازمان کارگزاران بورس تهران نیز بر عهده شورای بورس بود. این سازمان به‌عنوان بالاترین رکن تصمیم‌گیری و ناظر بر حسن اجرای قوانین تأسیس بورس اوراق بهادار عمل می‌کرد.
قانون تأسیس بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۸۴ با توجه به نیازهای جدید، مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفت و در گام بعدی، در آذر ماه همان سال، قانون بازار اوراق بهادار توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد. این تغییرات به منظور پوشش بهتر نیازهای بازار و بهبود عملکرد و نظام حاکم بر بورس اوراق بهادار صورت گرفت.
شورای عالی بورس و اوراق بهادار
شورای عالی بورس و اوراق بهادار به‌عنوان بالاترین رکن بازار اوراق بهادار، مسئولیت تصویب سیاست‌های کلان و خط‌مشی بازار در قالب سیاست‌های کلی نظام و قوانین و مقررات مربوط را بر عهده دارد. همچنین، این شورا وظیفه اتخاذ تدابیر لازم برای ساماندهی و توسعه بازار اوراق بهادار و اعمال نظارت عالیه بر اجرای قانون بازار اوراق بهادار را دارد.
وظایف شورای عالی بورس و اوراق بهادار:
- صدور، تعلیق و لغو مجوز فعالیت بورسها و بازارهای خارج از بورس.
- نظارت بر شرکتهای سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و شرکتهای تامین سرمایه.
- انتخاب اعضای هیات مدیره سازمان و نظارت بر فعالیت و رسیدگی به شکایت‌ها در بورس.
- موافقت با تمدید تعطیلی بورس یا توقف معاملات در شرایط اضطراری.
- انتخاب اعضای هیات داوری و مشخص کردن حقوق آن‌ها.
- تصویب ابزارهای مالی جدید و سایر وظایف مرتبط با توسعه و پیشرفت بازار اوراق بهادار.
اعضای شورای عالی بورس و اوراق بهادار:
- وزیر اقتصاد به‌عنوان ریاست شورا.
- وزیر بازرگانی.
- رئیس‌کل بانک مرکزی.
- روسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون.
- رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان.
- دادستان کل کشور یا معاون وی.
- یک نماینده از طرف کانون‌ها.
- سه نفر خبره مالی از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌های حرفه‌ای بازار اوراق بهادار.
- یک نفر خبره از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذی‌ربط.
سازمان بورس و اوراق بهادار
با تأسیس سازمان بورس و اوراق بهادار بر اساس قانون بازار اوراق بهادار، نهادی جدید به منظور نظارت بر اجرای قوانین و مقررات، تنظیم و تدوین مقررات و انجام دیگر وظایف مرتبط ایجاد شد. در واقع، مقام ناظر بر بازار اوراق بهادار به دو نهاد، یعنی شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار تقسیم شد.
سازمان بورس دارای هیأت مدیره‌ای متشکل از پنج عضو است که مسئول انجام وظایف مذکور در ماده 7 قانون را بر عهده دارند. اعضای این هیأت مدیره از میان افراد امین و دارای حسن شهرت و تجربه در حوزه مالی منحصراً از کارشناسان بخش غیردولتی، با پیشنهاد رئیس شورا و تصویب شورا برای مدت پنج سال انتخاب می‌شوند. رئیس شورا حکم انتخاب اعضای هیأت مدیره را صادر می‌کند.
علاوه بر اعضای هیأت مدیره، رئیس هیأت مدیره از میان اعضای هیأت مدیره، با پیشنهاد هیأت مدیره و تصویب شورا برای مدت ۳۰ ماه تعیین می‌شود. رئیس هیأت مدیره به عنوان بالاترین مقام اجرایی سازمان بورس و اوراق بهادار محسوب می‌شود.
نظارت بر سازمان بورس و اوراق بهادار:
شورای عالی بورس و اوراق بهادار به عنوان بالاترین نهاد نظارتی بر بازار اوراق بهادار، مسئولیت نظارت بر سازمان بورس و اوراق بهادار را برعهده دارد. این شورا با تصویب سیاست‌های کلان و خط‌مشی‌های بازار، تنظیم و توسعه قوانین و مقررات مربوط، و اعمال نظارت عالیه بر اجرای قوانین موجود، به بهبود و ساماندهی بازار اوراق بهادار کمک می‌کند.
از سوی دیگر، سازمان بورس و اوراق بهادار نیز مسئولیت نظارت بر چندین نهاد و شرکت مرتبط با بازار اوراق بهادار را بر عهده دارد. این نهادها شامل موارد زیر می‌شوند:
- شرکت بورس و اوراق بهادار
- شرکت بورس کالا
- شرکت سپرده‌گذاری مرکزی
- شرکت بورس انرژی
- شرکتهای تامین سرمایه
- شرکتهای سبدگران
- شرکتهای مشاوره سرمایه‌گذاری
- شرکتهای پردازش اطلاعات مالی
- موسسه‌های رتبه‌بندی
- ناشران بورسی و فرابورسی
- کانون نهادهای سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاران
- شرکتهای سرمایه‌گذاری
جمع بندی
در این مقاله، به بررسی ارکان اصلی بازار اوراق بهادار پرداختیم که شامل شورای عالی بورس و اوراق بهادار و سازمان بورس و اوراق بهادار می‌شود. ما به دقت وظایف، ساختار و نقش این نهادها را در تنظیم و توسعه بازار اوراق بهادار بررسی کردیم. امیدواریم که این مقاله به شما کمک کرده باشد تا درک بهتری از عملکرد بازار اوراق بهادار و نقش اساسی آن در اقتصاد را پیدا کنید.
